Η ιστορικότητα της έννοιας του ατομισμού.

Η νοοτροπία και ο τρόπος ζωής μιας κοινωνίας σχετίζονται
στενά με τις εκάστοτε κρατούσες ιδέες για το ρόλο του ατόμου μέσα σε
αυτές.  Αυτό σημαίνει ότι  η μετεξέλιξη ή η μετατροπή των κοινωνιών
βρίσκεται πρωταρχικά σε συνάφεια με την μετατόπιση της έννοιας του ατομικισμού.
Οι παρατηρούμενες αλλαγές στη νοοτροπία και στον τρόπο ζωής της σύγχρονης
κοινωνίας των τελευταίων τουλάχιστον 50 ετών , συναρτώνται ουσιωδώς με την νέα
αντίληψη για το άτομο και συγκεκριμένα σε ότι αναφέρεται ως  προγραμματική διαδικασία  αντικατάσταση των αξιών της αυτοϋπέρβασης –
αυτοπειθάρχησης  από τις αξίες της
αυτοπραγμάτωσης. Τα θέματα  αυτά τα
αναλύει, άλλωστε , έξοχα ο Κονδύλης και δεν χρειάζεται παρά να παραπέμψουμε σε
αυτόν.

Αν αποδεχτούμε την βασική αυτή πρόταση δίχως διεξοδικές
περαιτέρω αναλύσεις οδηγούμεθα στο απλό όσο και αυτονόητο συμπέρασμα ότι η
έννοια του ατομισμού στην οποία αναφέρονται οι θεωρητικοί του
φιλελευθερισμού  του 19ου
αιώνα ως  βασικό σημείο αναφοράς των
αναλύσεών τους  δεν συνάδει καθόλου με
την έννοια του ατομισμού που συνδέεται με την κοινωνική πραγματικότητα της
σημερινής εποχής.  Συνεπώς η κατανόηση
της σημερινής πραγματικότητας (της νοοτροπίας και του τρόπου ζωής)  μέσω των 
θεωρητικών κατηγοριών περιγραφής του ατομισμού της φιλελεύθερης
σχολής  είναι πρακτικά και ουσιαστικά
αδύνατη.

Το σύνολο σχεδόν των εννοιών οι οποίες προέρχονται από το
οπλοστάσιο του φιλελευθερισμού του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ου  αντιστοιχούν σε κοινωνικές , πολιτιστικές και
οικονομικές διεργασίες εκείνης της εποχής 
οι οποίες διαποτίζοντας την έννοια του ατομισμού καθόριζαν  επαρκώς το περιεχόμενό της.

Οι σημερινές κοινωνικές , πολιτιστικές και οικονομικές
συνθήκες  πόρρω απέχουν από τις
αντίστοιχες της αναφερόμενης παραπάνω εποχής. Συνεπώς όλες οι έννοιες οι οποίες
συνυφαίνονται ουσιωδώς με τον ατομισμό χρειάζονται ριζική αναθεώρηση.  Το άτομο δεν συμπεριφέρεται με τον τρόπο που
θεωρεί η φιλελεύθερη αντίληψη.

Είναι αρκετό προς επίρρωση των παραπάνω λεχθέντων η απλή
αναφορά στην αλλαγή η οποία παρατηρείται στα χαρακτηριστικά γνωρίσματα τα οποία
θα πρέπει να έχει  το άτομο ώστε να
παρουσιάζεται ως  σύγχρονο και
νομιμοποιημένο.

Η δραστική υποχώρηση του Λόγου ως συνεκτικού Όλου, έναντι
του «ηδονισμού» των αισθήσεων . Ενός «ηδονισμού»  όμως που κυρίως κατευθύνεται από τη μαζική
κατανάλωση ενώ φαντάζει στο μυαλό του καθενός που συμμετέχει  ως «αυθεντική και απολύτως προσωπική επιλογή»
η οποία οδηγεί στην αυθεντική αυτοπραγμάτωση του αυθεντικού εγώ.

Η αυθεντικότητα είναι το συνεχές ζητούμενο στη σύγχρονη
εποχή. Αποτελεί συνώνυμο της υπαρξιακής γνησιότητας και καθαρότητας . Είναι ο
αντίποδας της αλλοτρίωσης και της ετερονομίας. Όμως η σημερινή αυθεντικότητα
δεν είναι προϊόν παιδείας και άσκησης , όπως την περίοδο της αστικής κυριαρχίας
αλλά είναι προϊόν αστάθμητων , μεταβαλλόμενων , αλλεπάλληλων  και συνεχών αυτοσχεδιασμών.

Το περιεχόμενο της 
έννοιας της προσωπικότητας στην αστική εποχή είχε έναν σχεδόν
αντικειμενικό  κοινωνικό και ηθικό
προσδιορισμό σε συνάρτηση με τη σύνδεση του ατόμου με την κοινωνία μέσω της
κοινωνικής τάξης, της οικογένειας , του επαγγέλματος , του επιπέδου μόρφωσης.
Σήμερα η προσωπικότητα δεν μετριέται με τέτοιου είδους αντικειμενικά κριτήρια.
Υπερισχύει η ψυχολογική θεώρηση δεδομένου ότι το ενδιαφέρον γέρνει στα
υποκειμενικά κίνητρα και οι προθέσεις του ατόμου.

Θα μπορούσα να αναφέρω πλείστα όσα ακόμη παραδείγματα μέσω
των οποίων καθίσταται εύκολη η πιστοποίηση όσων ισχυρίζομαι. Όμως θεωρώ ότι όσα
λίγα έχω αναφέρει είναι αρκετά .

Αμέσως όμως αναδύεται ένα καυτό ερώτημα : είναι δυνατόν με
κάποιο τρόπο να επανέλθει η έννοια του ατομισμού όπως αυτή εμφανιζόταν πριν από
50 χρόνια ίσως και περισσότερα;

Η προσεχτική μελέτη της κοινωνικής  ιστορίας μας δείχνει ότι οι κοινωνίες
προχωρούν , εξελίσσονται , μεταλλάσσονται. 
Επίσης μέχρι σήμερα τουλάχιστον δεν παρατηρείται   «επιστροφή» των κοινωνιών σε παρελθοντικές
επιθυμητές εποχές. Η μελέτη της ιστορίας δεν μας δείχνει  όμως 
προς τα πού προχωρούν . Η ετερογένεια των  σκοπών της ιστορίας λειτουργεί αενάως.
Υπάρχει μια εγγενής αδυναμία και μια ύψιστη αβεβαιότητα ως προς τη δυνατότητα
να προβλεφθεί προς τα πού θα κινηθεί η ιστορία. Θα μπορούσα να αναφέρω τη
θεωρία του χάους ως επεξηγηματικό παράδειγμα με μια βασική προσθήκη –
διαφοροποίηση: οι αρχικές συνθήκες  οι
οποίες αποτελούν την κινητήρια δύναμη της αλλαγής είναι ουσιαστικά
συσσωρεύσεις  ανθρωπίνων δράσεων και
ενεργειών αποφασιστικών για την περαιτέρω διακλάδωση.   Όμως αυτές οι συσσωρεύσεις ενώ σπρώχνουν
προς ένα συγκεκριμένο σημείο,  λόγω
διαφόρων μη -κατανοητών (υπολειμματικών) δυνάμεων οδηγούν την κίνηση της
ιστορίας σε ένα εντελώς διαφορετικό σημείο. Οι σύγχρονες κοινωνικές εξελίξεις
δείχνουν με απόλυτο σχεδόν τρόπο ότι ο φιλελευθερισμός αποτελεί ίσως τη
μεγαλύτερη ουτοπία των τελευταίων δύο αιώνων , πιθανόν μεγαλύτερη ουτοπία και
από αυτή του μαρξισμού, ο οποίος ειρήσθω εν παρόδω αποτελεί την άλλη όψη του
ίδιου νομίσματος . Για τον τελευταίο θα αναφερθούμε στο επόμενο άρθρο μας.    

ΚΩΣΤΑΣ ΜΕΛΑΣ