Για να υπολογίσουμε την τιμή της βενζίνης και άλλων καυσίμων πρέπει πρώτα να ανατρέξουμε στην τιμή Platts. Περί τίνος πρόκειται? Η Platts είναι μια εξειδικευμένη εταιρεία που ιδρύθηκε το 1909 με έδρα το Λονδίνο και καθορίζει την αξία σε δολάρια ΗΠΑ στην οποία μπορεί να πωλείται η βενζίνη ανά τόνο από εταιρείες διύλισης. Αυτή η τιμή ονομάζεται τιμή Platts ή δείκτης Platts και υπολογίζεται ως σταθμισμένος μέσος όρος των τιμών των πετρελαιοειδών σε διαφορετικές γεωγραφικές τοποθεσίες. Ουσιαστικά, η εταιρεία αποτελεί σημαντικό σημείο αναφοράς για εκατοντάδες ενεργειακές εταιρείες, εμπόρους και επενδυτικές τράπεζες, διότι εκφράζει ποια είναι η πραγματική αξία των διυλισμένων προϊόντων με βάση τις φυσικές ανταλλαγές σε μια συγκεκριμένη ημέρα και σε ένα συγκεκριμένο μέρος. Στην πράξη, το 90% των 250 κορυφαίων ενεργειακών εταιρειών στον κόσμο και το 100% των 50 κορυφαίων φορέων εκμετάλλευσης ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου αναφέρονται στους δείκτες Platts, οι οποίοι ελέγχουν τις πάνω από 8.500 τιμές spot, δείκτες και τιμές συμβολαίου που δημοσιεύονται καθημερινά από την ‘ πρακτορείο. Για την περίπτωση της Ελλάδος , οι τιμές αναφοράς αναφέρονται στις αντίστοιχες τιμές Platts της γεωγραφικής περιοχής Ανατολικής Μεσογείου.
Η τιμή της πρώτης ύλης με την οποία κινούνται τα αυτοκίνητά μας, καθορίζεται επομένως από αυτή την υπηρεσία. Προφανώς σε αυτή την τιμή όμως πρέπει να προστεθούν και άλλα κόστη για να φτάσουμε στο τελικό κόστος. Συγκεκριμένα η τιμή της βενζίνης διαμορφώνεται μέσω τριών συνιστωσών:
Η τιμή πώλησης των διυλιστηρίων , το οποίο ζυγίζει περίπου στο 29,0% της τελικής αξίας και το οποίο εξαρτάται από την πρώτη ύλη, δηλαδή το πετρέλαιο που χρησιμοποιούν οι εταιρείες διύλισης για την απόκτηση καυσίμων, καθώς και άλλες επιβαρύνσεις που προκύπτουν από την παρουσία μιας σειράς μεσαζόντων, και βεβαίως το περιθώριο κέρδους τους·
τους φόρους που εφαρμόζει το κράτος και αποτελούνται από ΦΠΑ και ειδικούς φόρους κατανάλωσης που αντιπροσωπεύουν από κοινού περίπου το 65,0% της τελικής αξίας·
η προσαύξηση που αποτελεί το κέρδος του διανομέα και που αντιστοιχεί στο 6,0% του συνόλου.
Ποιοι είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν την τιμή της βενζίνης
Μόλις είδαμε ποια είναι τα στοιχεία που συμβάλλουν στον σχηματισμό της τελικής τιμής της βενζίνης, η οποία ωστόσο παραμένει εξαιρετικά κυμαινόμενη και εξαρτάται από μια σειρά παραγόντων που δεν είναι προβλέψιμοι και που μπορούν να την αναγκάσουν να αλλάξει γρήγορα και ξεκάθαρα ακόμη και από μία εβδομάδα έως την επόμενη . Σε αυτή την παράγραφο, ας προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε σε βάθος ποιοι μπορεί να είναι οι παράγοντες που έχουν τη μεγαλύτερη επίδραση στον καθορισμό της αύξησης και της μείωσης των τιμών, ξεκινώντας από το κόστος του αργού πετρελαίου.
Είναι αναπόφευκτο η πρώτη ύλη να έχει σημαντικό βάρος στον καθορισμό της τελικής τιμής που θα πληρώσουμε. Το κόστος του αργού πετρελαίου, ενός μη ανανεώσιμου πόρου, εξαρτάται άμεσα από τη ζήτηση. Όταν η ζήτηση αυξάνεται, αυξάνεται και η τιμή, ενώ όταν μειώνεται η ζήτηση, η τιμή καταλήγει να πέφτει.
Σε αυτό πρέπει να προστεθεί και το κόστος διύλισης, αφού το αργό πετρέλαιο δεν χρησιμοποιείται σε «καθαρότητα», αλλά τροποποιείται για να μετατραπεί σε βενζίνη και άλλα καύσιμα. Το κόστος διύλισης μπορεί να ποικίλλει ανάλογα με τον τύπο του προς επεξεργασία αργού πετρελαίου, την τοποθεσία του διυλιστηρίου και τις συνθήκες της αγοράς.
Όσον αφορά το είδος του αργού πετρελαίου, πρέπει να υπογραμμιστεί ότι υπάρχουν διαφορετικοί τύποι. Διαφέρουν κυρίως ανάλογα με τη χημική τους σύνθεση. Το ελαφρύ αργό πετρέλαιο, για παράδειγμα, περιέχει υψηλότερο ποσοστό ελαφρών υδρογονανθράκων, και επομένως είναι ευκολότερο να διυλιστεί από το βαρύ αργό πετρέλαιο. Η απλότητα της επεξεργασίας επιτρέπει επίσης να «ελαφρύνει» το κόστος. Σημαντικό ρόλο όμως παίζει και η θέση του διυλιστηρίου. Εάν βρίσκεται σε περιοχές με πρόσβαση σε αργό πετρέλαιο ή φυσικό αέριο χαμηλού κόστους, τα έξοδα για τις εργασίες διανομής θα είναι επίσης χαμηλότερα. Ταυτόχρονα, τα διυλιστήρια που βρίσκονται όχι μακριά από τις κύριες αγορές θα έχουν το πλεονέκτημα ότι θα μπορούν να αντέχουν χαμηλότερο κόστος μεταφοράς και, ως εκ τούτου, θα μπορούν να εγγυώνται χαμηλότερη τιμή.
Τέλος, υπάρχουν οι συνθήκες της αγοράς που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Όταν η ζήτηση καυσίμων είναι υψηλή και οι προμήθειες αργού πετρελαίου είναι χαμηλές, τα διυλιστήρια μπορεί να αναγκαστούν να πληρώσουν ένα ασφάλιστρο για την απόκτηση πρώτων υλών. Αντίθετα, το κόστος των πρώτων υλών θα είναι πολύ χαμηλό όταν η ζήτηση είναι χαμηλότερη με υψηλά αποθέματα.
Αν αυτοί οι παράγοντες αφορούν, θα μπορούσαμε να πούμε, την «ανοδική» πορεία παραγωγής βενζίνης, υπάρχουν και «κατάντη» παράγοντες που δεν έχουν μικρότερη βαρύτητα στην τελική τιμή. Ξεκινώντας από τους φόρους, οι οποίοι εξακολουθούν να έχουν ισχυρό αντίκτυπο στο τελικό κόστος.
Στη συνέχεια, υπάρχουν τα στοιχεία που σχετίζονται με τη διανομή και το μάρκετινγκ, τα οποία μπορούν να επηρεαστούν από την πρόοδο ορισμένων γεωπολιτικών γεγονότων, κλιματικών συνθηκών ή άλλους παράγοντες εξωτερικούς της παραγωγής και της προσφοράς.
Ένας πιο περίπλοκος παράγοντας που πρέπει να γίνει κατανοητός είναι αυτός που συνδέεται με την αντιστάθμιση. Περί τίνος πρόκειται? Από την αγορά συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης από παραγωγούς πετρελαίου και φυσικού αερίου, οι οποίοι, για να προστατευτούν από τις διακυμάνσεις των τιμών, συχνά «ποντάρουν» στην αύξηση της τιμής στο μέλλον. Με αυτόν τον τρόπο, εάν η τιμή αυξηθεί, αποκτούν κέρδος από την επένδυση, αλλά το χάνουν εάν η τιμή μειωθεί. Μια στρατηγική που περιλαμβάνει, ανάλογα με τις εκτιμήσεις του κατασκευαστή, μεγαλύτερη ή μικρότερη παραγωγή.
Ταυτόχρονα, πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη οι εποχιακές διακυμάνσεις (τον χειμώνα οι τιμές τείνουν να είναι υψηλότερες λόγω μεγαλύτερης ζήτησης και χαμηλότερης διαθεσιμότητας αποθεμάτων).
Επίσης θα πρέπει να σημειωθεί ότι και η συναλλαγματική ισοτιμία Ευρώ/ Δολαρίου ΗΠΑ παίζει ρόλο στην τιμή των διυλιστηρίων δεδομένου ότι οι τιμές Platts εκφράζονται σε δολάρια ΗΠΑ. Η μετατροπή των τόνων σε λίτρα και η ισοτιμία ευρώ δολαρίου παίζουν σημαντικό ρόλο στην τελική διαμόρφωση της τιμής, διότι είναι απαραίτητη για τη μετατροπή των διεθνών τιμών των τελικών προϊόντων από $/ΜΤ σε Euro/Μ3.
Ποιος αποφασίζει την τιμή της βενζίνης
Η τιμή της βενζίνης καθορίζεται από τους νόμους της αγοράς προσφοράς και ζήτησης και από το κόστος παραγωγής. Οι εταιρείες πετρελαίου καθορίζουν την τιμή της βενζίνης με βάση το κόστος παραγωγής και τη ζήτηση, ενώ οι κρατικές αρχές μπορούν να επιβάλλουν φόρους και δασμούς στη βενζίνη. Οι διακυμάνσεις της τιμής του πετρελαίου στη διεθνή αγορά μπορούν επίσης να επηρεάσουν την τιμή της βενζίνης. Ακριβώς για αυτόν τον λόγο, δεδομένου ότι η τελική τιμή καθορίζεται από διάφορους παράγοντες, είναι αδύνατη η απλή απάντηση στο ερώτημα ποιος αποφασίζει την τιμή της βενζίνης. Καθορίζεται μάλιστα από τις επιμέρους επιλογές των παραγόντων που συμμετέχουν στην παραγωγή και διανομή καυσίμων.
Αναλύοντας πιο προσεκτικά τη συμπεριφορά της αλυσίδας εφοδιασμού που φέρνει βενζίνη από τα διυλιστήρια στα πρατήρια καυσίμων, είναι ξεκάθαρο ότι το περιθώριο ελιγμών των διανομέων και των πρατηρίων υγρών καυσίμων είναι μάλλον περιορισμένο. Δεν είναι τυχαίο ότι οι διαφορές τιμών μεταξύ των διαχειριστών είναι πάντα αρκετά περιορισμένες, εκτός από εξαιρετικές περιπτώσεις.
Εξαιρουμένου του βάρους των φόρων και αυτού που εφαρμόζουν οι φορείς εκμετάλλευσης, επομένως, η βιομηχανική τιμή των καυσίμων αποτελείται κατά τα δύο τρίτα από την αξία της πρώτης ύλης που καθορίζεται από την Platts και το ένα τρίτο μέσω του ακαθάριστου περιθωρίου που χρησιμοποιείται για την αμοιβή όλων των συμμετεχόντων που εργάζονται στις φάσεις αποθήκευσης, πρωτογενούς και δευτερογενούς διανομής. Λαμβάνοντας υπόψη όλες αυτές τις λειτουργίες που είναι απαραίτητες για τη μεταφορά βενζίνης και ντίζελ στα αυτοκίνητά μας, πρέπει να θεωρήσουμε ότι το σύνολο τους ζυγίζει μόνο ένα ποσοστό που κυμαίνεται μεταξύ 10% και 15% της τελικής τιμής που πληρώνουμε.
Ως εκ τούτου, οι τιμές των πρώτων υλών που καθορίζει το πρακτορείο Platts, το οποίο καθορίζει την αξία της βενζίνης στη διεθνή αγορά από το 1909, καθορίζουν καθοριστικά το κόστος των καυσίμων.
Επομένως ποιος μπορεί να επηρεάσει τις τιμές της βενζίνης ;
- Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι η σωστή αναφορά για την αξιολόγηση της τάσης των τιμών της βενζίνης (και των υπόλοιπων καυσίμων) δεν είναι το αργό πετρέλαιο, αλλά η αξία των διυλισμένων προϊόντων που διακινούνται στη διεθνή αγορά που καταγράφει καθημερινά η Platts. Επομένως, η συσχέτιση μεταξύ αργού πετρελαίου και καυσίμου δεν είναι επαρκής για να εξηγήσει την τάση στις τιμές της βενζίνης, αλλά εμπλέκεται η Platts που θα μπορούσε να ακολουθήσει διαφορετική δυναμική. Ο μηχανισμός λειτουργίας θα μπορούσε να είναι παραμορφωτικός, επειδή τα σημεία αναφοράς αναπτύσσονται στην πραγματικότητα λαμβάνοντας ως υποστήριξη τις πληροφορίες που προέρχονται από υποκείμενα που με τη σειρά τους αναφέρονται σε αυτούς που καθορίζουν αυτά τα σημεία αναφοράς. Αυτό θα μπορούσε να έχει κερδοσκοπικό αντίκτυπο στις τιμές του πετρελαίου και των διυλισμένων προϊόντων. Με απλά λόγια αυτό σημαίνει ότι τα διυλιστήρια που προμηθεύονται την πρώτη ύλη που η τιμή της καθορίζεται από την Platts συγκεκριμένης γεωγραφικής περιοχής να εμπλέκονται με κάποιο τρόπο στον καθορισμό των τιμών και συνεπώς να κερδίζουν από τον καθορισμό των τιμών. Λαμβανομένου του γεγονότος ότι οι εξηγήσεις για τη διακύμανση της τιμής είναι πολλαπλές, όπως : η τιμή Platts επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες, οι οποίοι παραπέμπουν κυρίως στη δυναμική προσφοράς και ζήτησης ενεργειακών προϊόντων, οικονομικές συνθήκες, παγκόσμιες πολιτικές, καιρικές συνθήκες και διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών είναι δύσκολο να εξακριβωθεί στην πράξη περιπτώσεις κερδοσκοπίας.
- Το περιθώριο κέρδους των εταιριών διύλισης που το ύψος του συμμετέχει στον τελικό καθορισμό της τιμής της βενζίνης. Οι συνεχείς έλεγχοι μπορούν να μας δείξουν αν υπάρχουν πρακτικές ολιγοπωλιακές που κρατούν ψηλά το περιθώριο κέρδους. Πάντως εδώ η απορρέουσα από το κανονιστικό πλαίσιο υποχρέωση τήρησης αποθεμάτων ασφαλείας από τις εταιρείες διύλισης ίσως να είναι ένα σημείο κλειδί της διυλιστηριακής τιμής των καυσίμων.
- Οι φόροι του κράτους (ΕΦΚ, ΦΠΑ, ΔΕΤΕ, Ειδική εισφορά (ν.3054/2002), Τέλος ΡΑΕ), οι οποίοι είναι υπερβολικά υψηλοί για λόγους καθαρά δημοσιονομικούς.
- Και τελευταίο η πολιτική βούληση για παρεμβάσεις που εξασφαλίζουν την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς εγχωρίως. τα πραγματικά προβλήματα της αγοράς, δηλαδή το λαθρεμπόριο, τη νοθεία, την πειρατεία, τις πειραγμένες αντλίες, τους ελλιπείς ελέγχους και τη μη εφαρμογή ψηφισμένων νόμων. Διότι, όπως γενικά, στην Ελλάδα, υπάρχει κανονιστικό πλαίσιο, αλλά δεν τηρείται.
Εκτός από τα παραπάνω θα πρέπει να συγκρατήσουμε και τα ακόλουθα:
- Το αργό πετρέλαιο (πχ. Brendt) – όπως και τα τελικά προϊόντα πετρελαιοειδών – αποτελούν χρηματιστηριακά εμπορεύματα και ακολουθούν τις διεθνείς τιμές όπως ορίζονται από τις Διεθνείς τιμές Platts. Οι τιμές των προϊόντων στην αντλία δεν μεταβάλλονται ΠΟΤΕ με το ίδιο ποσοστό που μεταβάλλονται οι διεθνείς τιμές. Διότι η συμμετοχή της τιμής της πρώτης ύλης κυμαίνεται περίπου στο 29,0% (με ΦΠΑ) στην τελική τιμή της αντλίας.
- Οι χονδρικές τιμές στην Ελλάδα επηρεάζονται από τις Διεθνείς τιμές Platts των τελικών προϊόντων πετρελαιοειδών (ανατολικής Μεσογείου) και όχι από τις τιμές Platts του αργού.
- Οι διεθνείς τιμές αποτελούν σχεδόν πάντοτε το σημείο αναφοράς των συμβολαίων αγοράς καυσίμων μεταξύ Διυλιστηρίων και πελατών τους.
- Πρόκειται για προθεσμιακή αγορά που λειτουργεί με παράγωγα προϊόντα , κυρίως Συμβόλαια Μελλοντικής Εκπλήρωσης.
- Οι λιανικές τιμές (βενζίνης, πετρελαίου, κλπ.) ακολουθούν τις τιμές των τελικών προϊόντων Διυλιστηρίων και όχι τις τιμές του αργού (πχ. Brendt).
