Η έννοια της δύσης και της διεθνούς ηγεμονίας. Οι ΗΠΑ και η ΕΕ.

 

Οι ΗΠΑ ανέλαβαν, μετά το 1945,
την ηγεμονική λειτουργία ρύθμισης του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος: «Η
αμερικανική ηγεσία και οι σύμμαχοί της δημιούργησαν μια στερεή και σταθερή βάση
για την ανάπτυξη των παγκόσμιων κεφαλαιοκρατικών οικονομικών σχέσεων. Για πρώτη
φορά όλες οι καπιταλιστικές οικονομίες ήταν πολιτικοί σύμμαχοι». Κατασκευάσθηκε
η έννοια της Δύσεως[1] η οποία συμπεριλάμβανε
όλες τις χώρες στις οποίες κυριαρχούσε ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, και
γινόταν αποδεκτοί  οι θεσμοί της
αντιπροσωπευτικής δυτικής δημοκρατίας, οι Δυτικοευρωπαϊκές χώρες
(συμπεριλαμβανομένων της Γαλλίας , της Γερμανίας αλλά και της  Ελλάδος και της Τουρκίας) , η Ιαπωνία και οι
συνδεδεμένες μαζί της χώρες της Άπω Ανατολής ( Ν.Κορέα, Ταϊβάν, Σιγκαπούρη,
Μαλαισία, Φιλιππίνες …) καθώς και οι Αγγλοσαξωνικές χώρες του Ειρηνικού
(Αυστραλία, Ν. Ζηλανδία..) . Η έννοια της Δύσης οριοθετούσε και το αντίπαλο
στρατόπεδο , την αυτοκρατορία της Σοβιετικής Ένωσης , προσδίδοντάς του την
ονομασία Ανατολή. Ο όρος τρίτος κόσμος σηματοδοτούσε τη θέση  των υπόλοιπων χωρών  του πλανήτη .

Η δημιουργία της Δύσης είχε ως
πρωταρχικό σκοπό την «αποτροπή και τον κατευνασμό» της Σοβιετικής Ένωσης. Ήταν
προσανατολισμένη στην περικύκλωση και τον έλεγχο της Ευρασίας.[2]Συγχρόνως
επεδίωκε την διευρυμένη και ασφαλή αναπαραγωγή της κεφαλαιοκρατικής κυριαρχίας.

 

 Η ηγεμονική θέση των ΗΠΑ, με την οποία έμοιαζε
να φτάνει στην πραγματοποίησή του ο «αμερικανικός αιώνας»,  βασιζόταν στα παρακάτω στοιχεία :

Ο διεθνής ρόλος των ΗΠΑ κατά τη
διάρκεια του δεύτερου μισού του 20ου δεν θεμελιωνόταν σε κάποια αμφισβητούμενη
«διεθνή κυριαρχία», αλλά απέρρεε ως προέκταση της δικής τους εσωτερικής ισχύος
και κυριαρχίας.

Γίνεται λοιπόν σαφές ότι η οικονομική ρύθμιση (του παγκόσμιου καπιταλιστικού
συστήματος)  πάντοτε προϋποθέτει την
έννοια της κυριαρχίας. Για να δύναται το κράτος να επιβάλει φόρους,
μεταβιβάσεις πόρων, να προβεί σε ανακατανομή εισοδήματος και να ασκήσει γενικά
οικονομική πολιτική, προαπαιτείται jus imperium, που απορρέει από την «εθνική
κυριαρχία».

Η οικονομική «αναρχία» της φιλελεύθερης παγκόσμιας αγοράς πρέπει σε κάθε
ιστορική περίοδο να βρίσκεται σε σχέση ισορροπίας με το πολιτικό καθεστώς του
διεθνούς συστήματος, που χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη (και επομένως και τα
ιδιαίτερα συμφέροντα) ενός πλήθους εθνικών κρατών.
Τούτο σημαίνει απλά:Η διεθνής σταθερότητα μπορεί να επιτευχθεί μόνο στο βαθμό
που υπάρχει μια σχέση λειτουργικής αντιστοιχίας μεταξύ των διαφορετικών λογικών
λειτουργίας οι οποίες καθορίζουν τις σχέσεις της παγκόσμιας αγοράς και την
πολιτική των εθνικών κρατών.Στο διεθνές καπιταλιστικό σύστημα, αυτή η οργάνωση
πραγματοποιείται ,τα τελευταία διακόσια χρόνια από μια ηγεμονική δύναμη, «η
οποία με τα μέσα της προσπαθεί να ρυθμίσει σφαιρικά τη λειτουργία οικονομικών
και πολιτικών διαδικασιών». Το Διεθνή Νομισματικά Συστήματα , τα Καθεστώτα
Διεθνούς Εμπορίου,  οι συμφωνίες για τη
Διεθνή Κίνηση Κεφαλαίων όλων των μορφών, ο τρόπος λειτουργίας  των Χρηματοπιστωτικών Συστημάτων υπόκεινται
σε ρυθμίσεις που φέρουν τη σφραγίδα της ηγεμονικής δύναμης. 

Η ηγεμονία δεν πραγματοποιείται, ούτε στην εθνική ούτε στη διεθνή πολιτική,
αποκλειστικά με την άμεση εφαρμογή καταναγκασμού ή βίας.
Η σταθερότητα της βασίζεται πολύ περισσότερο στην εξασφάλιση κανόνων και ρυθμίσεων
που αναγνωρίζονται (από την άποψη της νομιμοποίησης της πολιτικής κυριαρχίας)
μέσα σε μια «ηγεμονική συμμαχία».Στο διεθνές σύστημα όλα τα μέσα για την
εξασφάλιση της ηγεμονίας είναι συγχρόνως εθνικά μέσα της ηγεμονικής δύναμης.[3]
Η ηγεμονική δύναμη μπορεί να υπάρξει μόνο αν αναπαράγει αφενός συνεχώς στο
εσωτερικό της τις πηγές της υπεροχής της και αν ξέρει αφετέρου να εκμεταλλευτεί
τη διεθνή ρύθμιση του παγκόσμιου συστήματος σαν πηγή της ηγεμονίας της.
Δίπλα στα παραπάνω, ένα ακόμα κριτήριο συνιστά το ότι οι μεγάλες δυνάμεις είναι
δυνάμεις με γενικά συμφέροντα, δηλαδή πλατιά όσο και του συστήματος κρατών,
πράγμα που σήμερα σημαίνει παγκόσμια.
Εκ των σημείων αυτών θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η πολιτική κυριαρχία,
νοούμενη όχι ως εσωτερική κυριαρχία σε όλο το έδαφος της χώρας αλλά ως
δεσπόζουσα (dominant) περισσότερο από άλλες στη διεθνή κονίστρα, και η
στρατιωτική ισχύς καθορίζουν τους διεθνείς ρυθμιστικούς κανόνες μέσω των οποίων
λειτουργεί απρόσκοπτα η οικονομία

Οι αλλαγές που επήλθαν με την
πτώση του «σοσιαλιστικού στρατοπέδου» και η προσπάθεια ανάγνωσης των
μελλοντικών πλανητικών  εξελίξεων έχει
θέσει , μεταξύ των άλλων , και το εξής ερώτημα : τι επιπτώσεις έχουν όλες αυτές
οι εξελίξεις  σε αυτό που ονομάσθηκε
Δύση; Έχουν μεταβληθεί οι δεσμοί και οι σχέσεις μεταξύ των μερών αυτού του
καθεστώτος ; Έχουν μεταβληθεί οι σχέσεις μεταξύ των  ΗΠΑ , της ΕΕ, της Ιαπωνίας, της Αυστραλίας ;
Τι συμβαίνει σε σχέση με τις πλανητικές εξελίξεις ; Μπορεί ακόμη η έννοια της
Δύσης (ως αυτό που εκφράζει ως κοινωνικό – οικονομικό σύστημα, ως πολιτικό
σύστημα και ως  στρατιωτική συμμαχία υπό
την ηγεμονία των ΗΠΑ) να είναι χρήσιμο εργαλείο ανάλυσης των πλανητικών
εξελίξεων;

Ιδιαίτερα αυτό που πρωταρχικά
ενδιαφέρει είναι βεβαίως οι σχέσεις της ΕΕ ή των μεγάλων δυνάμεων της με τις
ΗΠΑ.

Έχουμε εκφράσει την άποψή μας ,
για το τελευταίο ζήτημα σε προηγούμενα άρθρα[4].

Κατ’ αρχάς θα πρέπει να
θεωρούνται  λανθασμένες  μια σειρά αντιλήψεων οι οποίες υποστηρίζουν
ότι:

 Εδώ και περίπου τρεις δεκαετίες εκδηλώνεται
μια ιδιαίτερη προσπάθεια από την πλευρά των οπαδών της ευρωπαϊκής ενοποίησης
για τη διαμόρφωση ενός ιδεολογικά φορτισμένου κλίματος για την αυτονομία της
Ευρώπης. Σύμφωνα με την αντίληψη αυτή, οι ΗΠΑ στοχεύουν στη διαρκή υποταγή της
ΕΕ και επομένως οι πολιτικές προσπάθειες επίτευξης σχετικής ή πλήρους
αυτονόμησης της ΕΕ πρέπει να υποστηριχθούν από τους ευρωπαϊκούς λαούς και τις
πολιτικές δυνάμεις που τους εκφράζουν. Μια τέτοια αντίληψη παραβλέπει συνειδητά
ότι η ΕΕ οικοδομήθηκε για 50 χρόνια και έφθασε στη σημερινή της μορφή, υπό την
προστασία των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ. Επίσης δημιουργείται το ερώτημα  αν η ΕΕ θα μπορέσει να συνεχίσει την πορεία
ολοκλήρωσής της αναλαμβάνοντας η ίδια το οικονομικό  βάρος της άμυνας και της ασφάλειάς της. Στο
ερώτημα αυτό, οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ της Ευρώπης απαντούν
ψελλίζοντας για μια στρατηγική διασφάλισης 
σχετικής αυτονομίας μέσα στους ευρωατλαντικούς θεσμούς γεγονός που
επίσης δείχνει την αδυναμία ή τη μη θέληση 
των ιθυνόντων της ΕΕ να προχωρήσουν σε πραγματική εξισορρόπηση των
ευροαντλαντικών  σχέσεων ισχύος.

Επίσης οι οπαδοί της ευρωπαϊκής
προοπτικής θεωρούν ότι η ΕΕ έχει να παίξει έναν συγκεκριμένο ρόλο στη διεθνή
σκηνή. Ο ρόλος αυτός κινείται μέσα στο γενικότερο πλαίσιο λειτουργίας της
«ήπιας ισχύος». Ορισμένοι θεωρούν ότι η ΕΕ αποτελεί ένα μελλοντικό πρότυπο. Ένα
πρωτοπόρο πρόπλασμα οικονομικής και πολιτικής ενοποίησης το οποίο μπορούν να
ακολουθήσουν χώρες και σε άλλες περιοχές του πλανήτη. Στα πλαίσια αυτού του
ρόλου η ΕΕ πρέπει να προβάλει το κοινωνικό της πρόσωπο και τη θεσμική της
υπεροχή.  Έτσι η ΕΕ μπορεί να αποτελέσει
δύναμη εξισορρόπησης μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας – προφανώς λόγω της θέσης της στην
Ευρασία και του αναπτυσσόμενου νέου Ψυχρού Πολέμου μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων.

Σύμφωνα με την άποψή μας
αντιθέτως :

Η Δύση αποτελεί έναν ιεραρχημένο καθεστώς
και ένα πολύ συγκεκριμένο  μηχανισμό  ισχύος και παρόλες τις διακρατικές τριβές και
ανταγωνισμούς που τον χαρακτηρίζουν κυρίως στο οικονομικό επίπεδο , εξακολουθεί
να αναπαράγεται και να επεκτείνεται προς ανατολάς ενσωματώνοντας πρωταρχικά
σχεδόν το σύνολο των ευρωπαϊκών χωρών (αλλά και άλλων χωρών ανεξαρτήτου γεωγραφικής
θέσης ).
 Η ΕΕ είναι μια οικονομική ένωση η οποία βαδίζει σε μια μορφή πολιτικής
ολοκλήρωσης, αλλά συνυπάρχει από την αρχή της δημιουργίας της με το ΝΑΤΟ το
οποίο αποτελεί τον πολιτικοστρατιωτικό βραχίονα της Δύσης. Η ΕΕ και οι ΗΠΑ
εξακολουθούν να έχουν κοινά συμφέροντα, 
Αυτό το βασικό σχήμα, με τις οποιεσδήποτε διαφοροποιήσεις, θα εξακολουθήσει
να υφίσταται και στο μέλλον. Η ΕΕ δεν αποτελεί πόλο πολιτικοστρατιωτικής
ισχύος σε παγκόσμια κλίμακα. Αντίθετα, τέτοιου είδους πόλο αποτελούν το ΝΑΤΟ
και οι ΗΠΑ. Ο δυναμισμός της παγκόσμιας καπιταλιστικής ανάπτυξης έχει
μεταφερθεί στην Ασία, και η Ενωμένη Ευρώπη εκ των πραγμάτων δεν αναμένεται να
παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στις διεθνείς εξελίξεις.

 Είναι βέβαια γνωστό ότι ο καπιταλισμός ως
παγκόσμιο σύστημα, κινείται εδώ και αρκετά χρόνια προς την κατεύθυνση των
περιφερειακών ολοκληρώσεων.

Σήμερα αναδεικνύονται έξι
οικονομικοί συνασπισμοί εκ των οποίων η υπό τον άμεσο έλεγχο των ΗΠΑ NAFTA συνυπάρχει αλλά και
ανταγωνίζεται με την ΕΕ. Αυτοί οι δύο οικονομικοί συνασπισμοί της Δύσης πρέπει
να αντιμετωπίσουν τη νέα πραγματικότητα που διαμορφώνουν η MERCOSUR, η ASEAN και τα εθνικά κράτη που αποτελούν
ένα συνασπισμό από μόνα τους όπως η Κίνα και η Ινδία. Ανεξαρτήτως του πώς θα
σχηματοποιηθεί ο μελλοντικός «κόσμος των περιφερειακών ολοκληρώσεων», οι
οικονομικοί συνασπισμοί της Δύσης –και εδώ θα πρέπει να συμπεριληφθεί και η
Ιαπωνία, καθώς επίσης και οι αγγλοσαξονικές χώρες του Ειρηνικού– θα βασίζονται
στη στρατιωτική ισχύ των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ για να μπορούν να συμμετέχουν στον
παγκόσμιο οικονομικό ανταγωνισμό. Ένας άκρως ανταγωνιστικός κόσμος των
οικονομικών συνασπισμών θα είναι και ένας κόσμος εντονότερων στρατιωτικών
συγκρούσεων λόγω του μεγέθους και της ισχύος των πολιτικών οντοτήτων που θα
εμπλέκονται.

Σύμφωνα με τα παραπάνω είναι
αναμενόμενο  ο πλανήτης να κινηθεί σε
πορεία αποκλίνουσα από αυτά που πρεσβεύει και υποστηρίζει ο πυρήνας των
ακαδημαϊκών και άλλων στοχαστών που έχουν συμβάλλει αποφασιστικά στη δημιουργία
αυτών που ονομάζονται σήμερα «Ευρωπαϊκές Σπουδές» και κυρίως στη θεωρητική
αναζήτηση της ενωσιακής διαδικασίας  με
βάση τις μεταπολεμικές διαδικασίες των ευρωπαϊκών χωρών , όπως αυτές
καθορίστηκαν μέσα στο περιβάλλον του Ψυχρού πολέμου.