Η κατάσταση της τουρκικής οικονομίας, σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία μπορεί να δοθεί ως παρακάτω.
1. Ο ρυθμός μεγέθυνσης του ΑΕΠ (σε αλυσιδωτούς δείκτες όγκου), το 2019, αυξήθηκε μόνο κατά 0,9% έναντι του 2018 πολύ κάτω από τις προβλέψεις που τοποθετούσαν τη μεγέθυνση στο 4,8-5,0% (Turkstat). Η μεγέθυνση του ΑΕΠ ήταν 2017:7,4%, και 2018: 5,1%. Η στασιμότητα της τουρκικής οικονομίας επήλθε παρά την έντονη επεκτατική νομισματική πολιτική και δημοσιονομική πολιτική της κυβέρνησης η οποία ασκήθηκε το 2019, και ουσιαστικά οφείλεται στη δραματική μείωση των επενδύσεων -ΑΣΠΚ (περίπου -15% ) και στη χαμηλή κατανάλωση των νοικοκυριών (0,7%). Η αρνητική μεταβολή κατά -8,6% του κατασκευαστικού τομέα συνέβαλε αποφασιστικά στην εξέλιξη του ΑΕΠ, δεδομένου ότι έχει μεγάλη συμβολή (περίπου 20,0%) στον ΑΣΠΚ. Οι εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών αυξήθηκαν κατά 6,4% λόγω της συνεχούς διολίσθησης του τουρκικού νομίσματος , ενώ οι εισαγωγές μειώθηκαν κατά -3,6% λόγω της συγκράτησης της μεγέθυνσης του ΑΕΠ(Turkstat) . Σε όρους δολαρίου ΗΠΑ, το ύψος του μειώθηκε στα 725 δις δολάρια, ενώ και το ΚΚ εισόδημα μειώθηκε σε 9127 δολάρια. Το ΚΚ εισόδημα σε όρους αγοραστικής δύναμης ήταν 25286 δολάρια PPP, το 2018. Ο πληθωρισμός ανήλθε στο 11,86 % τον Μάρτιο 2020 (Turkstat) και το ποσοστό της ανεργίας στο 13,7% (Turkstat) με την ανεργία των νέων να είναι σε επίπεδα ρεκόρ, στο 27,4%. Το πλουσιότερο 20% των νοικοκυριών απορροφά το 47,6% του συνολικού διαθέσιμου εισοδήματος, ενώ το φτωχότερο 20% απορροφά μόλις το 6%. Το 26,5% των νοικοκυριών αδυνατούν να τα βγάλουν πέρα και το 70,4% του πληθυσμού έχει χρέη στις τράπεζες, πέρα από στεγαστικό δάνειο.
Γράφημα 1
Εξέλιξη ΑΕΠ , επενδύσεων και απασχόλησης.
Πηγή: TURKSTAT
2.Η μείωση των επενδύσεων οφείλεται στην έντονη απομόχλευση των επιχειρήσεων του μη χρηματοπιστωτικού τομέα λόγω της συνεχιζόμενης κρίσης του τουρκικού νομίσματος και της διαφαινόμενης αδυναμίας – άρνησης της κυβέρνησης να το αντιμετωπίσει με επάρκεια. Το τουρκικό νόμισμα μετά απώλειες περίπου 57,0% την περίοδο Μάρτιος 2018 (3,755/δολάριο ΗΠΑ)- Δεκέμβριος 2019 (5,892 ανά δολάριο) συνεχίζει τις απώλειές του και το 2020 κατά 14,22% μέχρι 7 Απριλίου 2020 (6,770/ανά δολάριο). Η αδυναμία της κυβέρνησης Ερντογάν να υποστηρίξει το νόμισμα είναι εμφανής. Οι επενδύσεις στην τουρκική οικονομία παρουσιάζουν στενή συσχέτιση με την εξέλιξη των δάνειων πόρων σημαντικότατο ποσοστό των οποίων εισρέει από το εξωτερικό με διάφορες μορφές.
Γράφημα 2
Εξέλιξη επενδύσεων και χρέους
Πηγή :
OECD ECONOMIC OUTLOOK, VOLUME 2019 ISSUE 2: PRELIMINARY VERSION © OECD 2019
3.Το 2019 το χρηματοοικονομικό ισοζύγιο της χώρας παρουσιάζει μικρή εισροή ύψους 4,5 δις δολαρίων, τρομακτικά μειωμένες σε σχέση με προηγούμενα έτη, πχ, 2010: 60,1 δις , 2013: 75,5 δις , 2017: 38,6 δις. Είναι ορατή, πλέον, δια γυμνού οφθαλμού η απομάκρυνση των ξένων επενδυτών. Η υψηλή αβεβαιότητα και οι αρνητικές προσδοκίες που έχουν σχηματιστεί για την εξέλιξη της τουρκικής οικονομίας έχουν προκαλέσει την αρνητική χορήγηση πιστώσεων από τον ιδιωτικό τραπεζικό τομέα (ο οποίος συνδέεται με διεθνείς τράπεζες) και μόνο ο κρατικός τραπεζικός τομέας υπό την πίεση του Ερντογάν συνεχίζει να χορηγεί πιστώσεις οι οποίες σαφέστατα βρίσκονται εκτός πιστοληπτικών κριτηρίων που θα έπρεπε να ισχύουν στην χώρα, δεδομένης της κατάστασης που επικρατεί στην οικονομία. Κυρίως οι δημόσιες τράπεζες υποστηρίζουν την ιδιωτική κατανάλωση μέσω των καταναλωτικών και στεγαστικών δανείων ,των πιστωτικών καρτών και των δανείων για αγορά αυτοκινήτων. Τα καταναλωτικά δάνεια και οι πιστωτικές κάρτες παρουσίασαν αύξηση κατά 25% το 2019. Ο κίνδυνος αύξησης των μη αποτελεσματικών δανείων είναι εμφανής και συνεπώς αυξάνει ο κίνδυνος ρευστότητας και στη συνέχεια ο κίνδυνος φερεγγυότητας του τραπεζικού συστήματος.
Γράφημα 3
Πηγή: OECD ECONOMIC OUTLOOK, VOLUME 2019 ISSUE 2: PRELIMINARY VERSION © OECD 2019
4. Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών για πρώτη φορά το 2019, επί κυβερνήσεων του κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης θα είναι πλεονασματικό , περίπου στο 1,0% ΑΕΠ. Αυτό οφείλεται πρωτίστως και ουσιαστικώς στη δραματική μείωση των εισαγωγών λόγω της οικονομικής κρίσης. Από την κορύφωση το 2013 : 249,3 δις δολάρια, το 2019 ανήλθαν σε 198,9 δις δολάρια μειωμένες κατά περίπου 50 δις δολάρια. Μάλιστα η όλη βελτίωση του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών την περίοδο 2018-2019 (περίπου 20,0 δις δολάρια) οφείλεται στη μείωση των εισαγωγών. Το Φεβρουάριο του 2020 , τα επίσημα συναλλαγματικά αποθέματα ανήλθαν σε 107,7 δις δολάρια εκ των οποίων 75,8 δις δολάρια σε δολάρια ΗΠΑ και 30,4 δις δολάρια σε χρυσό. Το βραχυχρόνιο εξωτερικό χρέος (απόθεμα με βάση την απομένουσα περίοδο ρευστότητας) , δηλαδή αυτό που χρειάζεται να αναχρηματοδοτηθεί εντός ενός έτους , ανέρχεται σε 172,3 δις δολάρια ΗΠΑ εκ των οποίων 18,8 δις δολάρια ανήκει στις εγχώριες τράπεζες. Από τη μεριά των δανειζομένων , ο δημόσιος τομέας κατέχει το 18,6% , η ΚΤ το 4,9% και ο ιδιωτικός τομέας το 76,5%. Η αναχρηματοδότησή του αποτελεί το μεγαλύτερο ίσως πρόβλημα της τουρκικής κυβέρνησης. Για το λόγο αυτό έχει τεθεί σε εφαρμογή έμμεσος έλεγχος κίνησης κεφαλαίων με την απαγόρευση των συναλλαγών σε συνάλλαγμα, πρακτική ευρύτατα διαδεδομένη στην Τουρκία, μέχρι και στον τομέα των ενοικίων, ειδικά σε δολάρια και ευρώ. Η κίνηση αποβλέπει στη διατήρηση αποθεμάτων συναλλάγματος στη χώρα. Ήδη υπάρχει έντονη αναζήτηση δολαρίων στο εσωτερικό της Τουρκίας που θεωρούνται ένα πρόσκαιρο ασφαλές καταφύγιο.
Γράφημα 4
Έλλειμμα ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών ως % του ΑΕΠ
5. Με αυτή την κατάσταση η τουρκική οικονομία βρέθηκε αντιμέτωπη με το πρόβλημα του κοροναϊού. Μετά από αρκετή ολιγωρία ο πρόεδρος Ερντογάν εξήγγειλε το πρόγραμμα κινήτρων το ονομαζόμενο « ασπίδα οικονομικής σταθερότητας» στις 18 Μαρτίου 2020, ύψους 100 δις τουρκικών λιρών ή περίπου 15,5 δις δολαρίων. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει : μείωση φόρων (κυρίως στις επιχειρήσεις), αναστολή πληρωμών υποχρεώσεων προς το κράτος, εισαγωγή για τρεις μήνες στο ταμείο ανεργίας, για τους εργαζόμενους που οι επιχειρήσεις σταμάτησαν τη δραστηριότητά τους με απόφαση του κράτους (με την προϋπόθεση ότι έχουν εργαστεί για 600 ημέρες τα τελευταία τρία έτη), αύξηση των χαμηλότερων συντάξεων σε 1500 λίρες από 1258 λίρες, καθώς και μια σειρά μικρότερης εμβέλειας παρεμβάσεις. Σαφέστατα πρόκειται για πρόγραμμα που δεν μπορεί να βοηθήσει την οικονομία να αμυνθεί μπροστά στην επερχόμενη ύφεση. Το πρώτο θύμα θα είναι οι άνεργοι ο αριθμός των οποίων από 4,5 εκ υπολογίζεται ότι θα ανέλθει μέχρι τον Απρίλιο σε τουλάχιστον 6,0 εκ. Μετά οι φτωχές κατηγορίες του πληθυσμού που έχουν δάνεια και υποχρεώσεις και θα βρεθούν σε πλήρη αδυναμία όχι μόνο να εκπληρώσουν αλλά και να μην πεινάσουν στην κυριολεξία. Δεν είναι, όμως, του παρόντος άρθρου αυτές οι εξελίξεις.
6.Σύμφωνα με τις υπάρχουσες πληροφορίες (Bloomberg) και βάσει κυβερνητικού νομοσχεδίου που κατατέθηκε στη Βουλή, το κρατικό επενδυτικό ταμείο της χώρας, TVF, θα μπορεί να διοχετεύσει χρήματα ή να εξαγοράσει πλειοψηφικά μερίδια σε επιχειρήσεις στρατηγικής σημασίας για την τουρκική οικονομία. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται οι εταιρείες τηλεπικοινωνιών και όσες εκτελούν έργα υποδομών. Αυτό μεταφράζεται στο ότι μεγάλο μέρος του ιδιωτικού τομέα, εκτός από τις εταιρείες του χρηματοπιστωτικού κλάδου, θα βρίσκεται υπό τον άμεσο έλεγχο της κυβέρνησης. Προκειμένου να διασώσει τις ήδη πληττόμενες επιχειρήσεις ή να αναλάβει τον έλεγχό τους, η τουρκική κυβέρνηση αναμένεται πως θα εγκαταλείψει τις δημοσιονομικές τακτικές που ακολουθούσε τα προηγούμενα χρόνια, (ιδιωτικοποιήσεις των πάντων , που επί της ουσίας μείωναν το δημόσιο χρέος ) και θα προβεί σε αύξηση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και συνεπώς και του δημοσίου χρέους. Όλες αυτές οι ενέργειες που έχουν σωστή κατεύθυνση σε περιόδους τόσων μεγάλων κρίσεων βεβαίως έχουν και τα αρνητικά τους συνεπαγόμενα για μια οικονομία που μέχρι σήμερα όφειλε την μεγέθυνσή της πρωτίστως και ουσιαστικώς στην εισροή ξένων πόρων λόγω της εμπιστοσύνης των διεθνών αγορών. Παρότι κινείται στη σωστή κατεύθυνση το συγκεκριμένο μέτρο δεν είμαστε σήμερα σε θέση να εκτιμήσουμε τα συνολικά αποτελέσματά του στην τουρκική οικονομία σε μεσοπρόθεσμη περίοδο.
7. Με βάση τις εκτιμήσεις του ΔΝΤ (Απρίλιος 2020) η τουρκική οικονομία θα παρουσιάσει ύφεση το 2020 κατά : -5,0%. Επίσης το δημοσιονομικό έλλειμμα θα ανέλθει στο -7,5% , το πρωτογενές έλλειμμα στο -4,7% και ο λόγος του ΔΧ/ΑΕΠ στο 39,3%. Επίσης το ποσοστό ανεργίας θα ανέλθει στο 17,2% , ενώ το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών θα παρουσιάσει μικρό πλεόνασμα 0,4%. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι οι παραπάνω εκτιμήσεις γίνονται με βασική προϋπόθεση του περιορισμού της πανδημίας και την σταδιακή επανεκκίνηση της οικονομικής δραστηριότητας από τον Ιούλιο 2020. Βεβαίως πάντοτε υπάρχουν οι επιφυλάξεις για την ορθότητα των εκτιμήσεων του ΔΝΤ και μάλιστα σε καθεστώς ύψιστης αβεβαιότητας.Αν μπορούμε να βγάλουμε ένα πρώτο συμπέρασμα αυτό είναι ότι η κατάσταση της τουρκικής οικονομίας βάδιζε στην κόψη του ξυραφιού πριν την πανδημία του κοροναϊού , τώρα βρίσκεται να βαδίζει πάνω στο ξυράφι με….. το ένα πόδι.
8. Αν μπορούμε να βγάλουμε ένα πρώτο συμπέρασμα αυτό είναι ότι η κατάσταση της τουρκικής οικονομίας βάδιζε στην κόψη του ξυραφιού πριν την πανδημία του κοροναϊού , τώρα βρίσκεται να βαδίζει πάνω στο ξυράφι με….. το ένα πόδι.
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ, ΣΑΒΒΑΤΟ 11 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2020