ότι ο τρόπος που πολιτεύθηκε ο πρόεδρος Ερντογάν, ειδικά, μετά το αποτυχημένο
πραξικόπημα του Ιουλίου 2016, και έχοντας να αντιμετωπίσει σειρά από σημαντικές
εκλογικές αναμετρήσεις τα επόμενα έτη, οδήγησε σε υψηλή υπερθέρμανση την
τουρκική οικονομία παραβιάζοντας στοιχειώδεις κανόνες της οικονομικής
πολιτικής.
Η εκτροπή βασικών μακροοικονομικών μεγεθών
(πληθωρισμός, ανεργία, έλλειμμα ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, πιστωτική
επέκταση, υψηλός βραχυχρόνιος δανεισμός σε ξένο νόμισμα, κτλ) προκάλεσαν
σημαντική επιβάρυνση στην τουρκική οικονομία. Η υπερθέρμανση έδωσε τη θέση της
σε μία απότομη αποθέρμανση και η τουρκική οικονομία βρίσκεται πια βυθισμένη
στην ύφεση.
ασκήθηκαν προκειμένου να «διορθωθούν» αυτές οι ανισορροπίες, εκτός του ότι τις
όξυναν περαιτέρω, αύξησαν τον κίνδυνο και την αβεβαιότητα της οικονομίας (
δηλαδή το κόστος της οικονομίας). Οι αντιδράσεις από όλους τους εμπλεκόμενους
φορείς (ξένους και εγχώριους) για την αντιμετώπιση του αυξανόμενου κινδύνου
ήταν οι αναμενόμενες. Οι μεν ξένοι μείωσαν δραστικά τις εισροές κεφαλαίων στην
τουρκική οικονομία, οι δε εγχώριοι προχώρησαν σε δραστικές μετατροπές των
καταθέσεων τους από τουρκικές λίρες σε καταθέσεις συναλλάγματος ( πρόκειται για
τάση «δολαριοποίησης» της οικονομίας). Τα συναλλαγματικά αποθέματα της χώρας
μειώθηκαν δραστικά.
βρίσκεται αντιμέτωπη με αυτό που ονομάζεται «έλλειψη εμπιστοσύνης». Η έννοια
εμπιστοσύνη είναι κενή περιεχομένου αν δεν προσδιορισθεί αρχικά με βάση την οικονομική
ανάλυση των θεμελιωδών μιας χώρας.
εκείνα μεγέθη τα οποία συμβάλλουν με το ένα ή άλλο τρόπο στη διαμόρφωση ενός
κλίματος εμπιστοσύνης για επενδυτική δραστηριότητα. Ακόμη και τότε όμως δεν
έχουμε πολλά να πούμε για την κατάσταση εμπιστοσύνης a priori. Οι παρατηρήσεις μας πρέπει να εξαρτώνται , κυρίως, από την πραγματική
παρατήρηση των αγορών και την ψυχολογία των οικονομικών υποκειμένων. Η
κατάσταση εμπιστοσύνης, είναι ζήτημα το οποίο οι άνθρωποι της πράξης προσέχουν
ιδιαίτερα. Οι οικονομολόγοι , όμως , δεν το έχουν αναλύσει με προσοχή και
ικανοποιούνται, κατά κανόνα , να το σχολιάζουν γενικά.
ασκούμενη οικονομική πολιτική συνέβαλε αποφασιστικά η παρατεταμένη ένταση στις σχέσεις της με
τις ΗΠΑ
των γνωστών γεωπολιτικών εξελίξεων στις οποίες ενεπλάκη η Τουρκία.
συνέβαλαν στο να καταγράψει η οικονομία της Τουρκίας επιβράδυνση για πρώτη φορά
το 2018, μετά από τους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης που σημείωνε τα τελευταία
έτη. Η παρατεταμένη ένταση στις σχέσεις
της με τις ΗΠΑ
οικονομική πολιτική
προκάλεσαν
διεύρυνση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και την επιδείνωση
του εξωτερικού χρέους, η οποία αντανακλά το υψηλό επίπεδο δανεισμού σε ξένο
νόμισμα από τον ιδιωτικό τομέα.
2017 σε 12,4%
ιδιαίτερα αυτών του κατασκευαστικού κλάδου, με αποτέλεσμα μεγάλα έργα υποδομών
να αναβάλλονται προσωρινά από την κυβέρνηση. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη
σημαντική επιβράδυνση της
2019 προβλέπεται ότι οι παραπάνω παράγοντες, σε συνδυασμό με την αδύναμη
εγχώρια ζήτηση, θα συνεχίσουν να έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην οικονομία της
Τουρκίας, η οποία προβλέπεται να καταγράψει αρνητικό ρυθμό ανάπτυξης . Σύμφωνα
με πρόσφατες προβλέψεις (ΟΟΣΑ, Μάρτιος 2019), η προβλεπόμενη ύφεση του ΑΕΠ για
το 2019 θα είναι μεγαλύτερη (-1,8%).
πάντως ερώτημα που αναδύεται είναι το πως θα πολιτευθεί ο πρόεδρος Ερντογάν από
εδώ και πέρα σε σχέση με τα οικονομικά προβλήματα που βεβαίως συνδέονται άμεσα
με τις γεωπολιτικές του επιλογές , κυρίως τις σχέσεις του με τις ΗΠΑ[1].
σχηματίζουν ένα κόμπο δύσκολο να επιλυθεί. Όμως το βάρος των σχέσεων της
Τουρκίας με τις ΗΠΑ είναι μεγάλο και δίχως μια κάποια «συμφωνία» είναι δύσκολο
να επανακτηθεί η λεγόμενη «εμπιστοσύνη» στην τουρκική οικονομία , η οποία θα
πρέπει να αποτελέσει και το βασικό στόχο της οικονομικής πολιτικής μετά τον
Απρίλιο. Γράφω: « θα πρέπει να αποτελέσει»
διότι κανείς δεν γνωρίζει τι θα επιχειρήσει ο Ερντογάν.
ανάπτυξή της στη σημαντική και συνεχή εισροή εξωτερικών πόρων καθώς και την ανάγκη συνεχούς
αναχρηματοδότησης του σημαντικότατου
εξωτερικού χρέους (βραχυχρόνιου κυρίως αλλά και μακροχρόνιου) που δημιουργήθηκε
εξ αυτού, θεωρούμε ότι αυτή θα είναι η
αρχική κατεύθυνση της «νέας οικονομικής πολιτικής» όπως έχει αναγγείλει ήδη ο
Ερντογάν αλλά και ο υπουργός οικονομικών Μπεράτ Αλμπαϊράκ. Τα μέτρα που έχουν μέχρι
στιγμής ληφθεί – η υπερβολική στήριξη στις κρατικές τράπεζες και οι πολιτικές πιέσεις στους ομίλους λιανικής να κρατήσουν σε
χαμηλά επίπεδα τις τιμές, δεν έχουν
αποδώσει ιδιαίτερα.
Τουρκία ο υψηλός πληθωρισμός εξακολουθεί να αποτελεί, μεταξύ άλλων, ανασχετικό
παράγοντα για την οικονομία της, καθώς ο πληθωρισμός βάσει του δείκτη τιμών
καταναλωτή κορυφώθηκε τους μήνες Σεπτέμβριο και Οκτώβριο (24,5% και 25,2% αντίστοιχα),
ενώ στη συνέχεια υποχώρησε ελάχιστα.
τουρκικής
ΗΠΑ από τις
κεντρική τράπεζα
νομίσματος, όπως: α) μείωση του ελάχιστου ποσοστού υποχρεωτικών αποθεματικών σε
εγχώριο νόμισμα κατά 250
10% με ταυτόχρονη αύξηση του φόρου καταθέσεων συναλλάγματος στο 16% και γ)
διαδοχική
καθορίστηκε σε
μέχρι σήμερα.
του πληθωρισμού (ο οποίος το Δεκέμβριο ανήλθε σε 20,3%).
από τη μείωση των τιμών του πετρελαίου, τις φορολογικές περικοπές σε μια σειρά
προϊόντων και την περιοριστική νομισματική πολιτική που υιοθετήθηκε από την
κεντρική τράπεζα, η οποία οδήγησε σε ανατίμηση της τουρκικής λίρας τους
τελευταίους μήνες του 2018.
Είναι δύσκολο να επιχειρηθεί η
προσαρμογή της τουρκικής οικονομίας στην παρούσα συγκυρία, και με βάση τον
τρόπο που είναι ενταγμένη στο παγκόσμιο οικονομικό γίγνεσθαι, χωρίς να ληφθούν
μέτρα που βρίσκονται στον αντίποδα της μέχρι σήμερα ακολουθούμενης οικονομικής
πολιτικής. Η νομισματική πολιτική θα εξακολουθήσει να είναι περιοριστική (τα
επιτόκια θα διατηρηθούν υψηλά) προκειμένου να καμφθεί ο υψηλότατος πληθωρισμός.
Οι αρνητικές συνέπειες στη μεγέθυνση της
οικονομίας, από αυτό το μέτρο, είναι ήδη ορατές. Τα δημοσιονομικά αποτελέσματα δεν δημιουργούν
ανησυχίες,προς το παρόν. Εκτιμάται, όμως, ότι η αναμενόμενη μείωση της οικονομικής δραστηριότητας θα
χειροτερέψει τόσο το πρωτογενές όσο και το δημοσιονομικό αποτέλεσμα το 2018 όσο
και το 2019. Παρόλα αυτά έχω την εντύπωση ότι υπάρχουν βαθμοί ελευθερίας στη
δημοσιονομική πολιτική ώστε να χρησιμοποιηθεί με λελογισμένο τρόπο ως αντίβαρο
στην περιοριστική νομισματική πολιτική. Φθάνει ο Ερντογάν να αντιληφθεί ότι θα
πρέπει να κατευθυνθούν σε μέτρα τόνωσης
της ανάπτυξης, και όχι σε mega- project,
που δημιουργούν μία ψευδαίσθηση αίγλης[2].
Όμως έχω τη γνώμη ότι η ανάγκη αναχρηματοδότησης των ετησίων υψηλών εξωτερικών
υποχρεώσεων της Τουρκίας αποτελούν ένα δύσκολο προς επίλυση πρόβλημα με την
παρουσία του Ερντογάν ως απολύτου κυρίαρχου στο πολιτικό παίγνιο. Η εμπιστοσύνη
όταν απωλεσθεί δύσκολα αποκτιέται ξανά
σε μικρό χρονικό διάστημα. Οι χρηματοπιστωτικές αγορές επιθυμούν ένα σφιχτό πρόγραμμα
οικονομικής προσαρμογής ανάλογα με αυτά που εκπονεί το ΔΝΤ. Είναι αρκετά δύσκολο,
ο Ερντογάν να ακολουθήσει ένα τέτοιο πρόγραμμα. Άλλωστε τέτοιου είδους προγράμματα
είναι αποδεδειγμένα ατελέσφορα. Όμως αν δεν ακολουθηθεί ένα αξιόπιστο πρόγραμμα
προσαρμογής της τουρκικής οικονομίας τα πράγματα θα οδηγηθούν σε δυσκολότερους
ατραπούς με συνέπειες που και στο παρελθόν έχει γνωρίσει η Τουρκία. Μετά από 13 εκλογές τα τελευταία 10 χρόνια, οι
Τούρκοι ψηφοφόροι έχουν εξαντληθεί, οι δυτικοί σύμμαχοι της χώρας έχουν
κουραστεί από τον σωβινισμό που χαρακτηρίζει τις προεκλογικές περιόδους και οι
επενδυτές αναμένουν απεγνωσμένα να μπει τέλος στο κυνήγι της ανάπτυξης μέσω
δανεισμού με κάθε κόστος.
πρώτα, ο Τούρκος πρόεδρος πρέπει να αντιμετωπίσει κάποιες πιο πιεστικές
προκλήσεις. Τους επόμενους μήνες θα συγκρουστεί με την Ουάσιγκτον για το σχέδιο
της Τουρκίας να αγοράσει το ρωσικό αντιαεροπορικό σύστημα S-400 από τη Μόσχα. Πρέπει
επίσης να βρει έναν τρόπο να ξεπεράσει το αδιέξοδο για το μέλλον της Βόρειας
Συρίας μετά την υπόσχεση του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ να εξαλείψει
σταδιακά την αμερικανική παρουσία στη χώρα.
εγκαινίασε το Ankara City Hospital, το μεγαλύτερο νοσοκομείο της Ευρώπης.
Στοίχισε περί τα 1 δισ. ευρώ για να χτιστεί και έχει τη δυνατότητα να υποδεχθεί
έως και 30.000 ασθενείς ημερησίως, όταν θα βρίσκεται σε εφημερία. Έχει 3.810
κλίνες και καλύπτει μία έκταση ίση με 100 ποδοσφαιρικά γήπεδα. Οι επικριτές του
σχεδίου υποστηρίζουν ότι το μέγεθος του νοσοκομείο θα καταστήσει δυσκολότερο
τον έλεγχο για την εξάπλωση ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων και οι αποστάσεις που
θα καλείται να διανύσει ο ασθενής θα είναι επιζήμιες για τον ίδιο αλλά και την
εργασία του ιατρικού προσωπικού. Η κριτική δεν ήταν ικανή να σταματήσει τον Ερντογάν
.
υγείας. Από τον επόμενο μήνα θα είναι σε πλήρη λειτουργία και το νέο αεροδρόμιο
της Κωνσταντινούπολης, που στοίχισε 12 δισ. δολάρια. Εδώ οι αντιδράσεις είναι
λιγότερες. Το αεροδρόμιο εκτιμάται ότι θα προσφέρει 225.000 θέσεις εργασίας και
έως το 2025 η συμβολή του στο ΑΕΠ της Τουρκίας υπολογίζεται ότι θα ανέλθει σε
5%. Οι δύο πρώτοι από τους έξι συνολικά διαδρόμους προσγείωσης-απογείωσης είναι
έτοιμοι προς χρήση, ενώ έτοιμος είναι και ο πύργος ελέγχου σε σχήμα τουλίπας.
Στα σκαριά βρίσκεται διώρυγα αξίας 16 δισ. δολαρίων, η οποία θα μετατρέψει το
δυτικό τμήμα της Κωνσταντινούπολης σε νησί.
