Ι.
Με τη δημοσίευση της
εξέλιξης των μακροοικονομικών μεγεθών
για το 2015 , είμαστε σε θέση να προβούμε σε μια πρώτη αποτίμηση τους με τις αντίστοιχες εξελίξεις του 2014. Τα
στοιχεία παρατίθενται στον Πίνακα 1.
εξέλιξης των μακροοικονομικών μεγεθών
για το 2015 , είμαστε σε θέση να προβούμε σε μια πρώτη αποτίμηση τους με τις αντίστοιχες εξελίξεις του 2014. Τα
στοιχεία παρατίθενται στον Πίνακα 1.
Πίνακας 1.
|
2014
|
2015
|
||||||
|
ΑΕΠ σε σταθερές τιμές 2010.
|
0,7
|
-0,2
|
|||||
|
Συνολική Εγχώρια Ζήτηση (συμβολή)
|
0,9
|
-1,4
|
|||||
|
Ιδιωτική Κατανάλωση
|
0,5
|
0,3
|
|||||
|
Δημόσια Κατανάλωση
|
-2,6
|
0
|
|||||
|
Ακαθάριστος Σχηματισμός παγίου κεφαλαίου
|
-2,8
|
0,7
|
|||||
|
Εξωτερικό Ισοζύγιο (συμβολή)
|
-0,3
|
1,3
|
|||||
|
Εξαγωγές Αγαθών και υπηρεσιών
|
7,5
|
-3,8
|
|||||
|
Εισαγωγές Αγαθών και Υπηρεσιών
|
7,7
|
-6,9
|
|||||
|
Αποπληθωριστής ΑΕΠ
|
-2,2
|
-0,6
|
|||||
|
ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές (δις Ε)
|
177,6
|
176
|
|||||
|
ΑΕΠ , μεταβολή σε τρέχ. τιμ
|
-1,6
|
-0,9
|
|||||
|
Εθνικός ΔΤΚ (Μέσος δείκτης 12μήνου)
|
-1,3
|
-1,7
|
|||||
|
Εν ΔΤΚ (μέσος δείκτης 12μήνου)
|
-1,4
|
-1,1
|
|||||
|
Πυρήνας πληθωρισμού(μέσος δείκτης 12μήνου)
|
-1,4
|
-1,3
|
|||||
|
Ανεργία (μέσο ετήσιο ποσοστό)
|
26,5
|
24,9
|
|||||
|
(% του ΑΕΠ)
|
|||||||
|
Δημόσια Οικονομικά (Γενική Κυβέρνηση % του ΑΕΠ)
|
|||||||
|
Σύνολο εσόδων
|
46,4
|
48,1
|
|||||
|
Σύνολο δαπανών
|
49,9
|
55,3
|
|||||
|
|
Πρωτογενείς δαπάνες
|
46
|
47,4
|
||||
|
Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης
|
-3,6
|
-7,2
|
|||||
|
Πρωτογενές ισοζύγιο
|
0,4
|
0,7
|
|||||
|
Χρέος Γενικής Κυβέρνησης
|
178,6
|
176,9
|
|||||
|
Ισοζύγιο Πληρωμών
|
|||||||
|
Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών
|
-2,1
|
-0,1
|
|||||
|
Εμπορικό Ισοζύγιο και Υπηρεσιών
|
-2,3
|
-0,2
|
|||||
|
Εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών
|
30,6
|
29,9
|
|||||
|
Εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών
|
29,5
|
30,1
|
|||||
|
Τρέχουσες μεταβιβάσεις
|
1,5
|
-0,4
|
|||||
|
Καθαρές Εισπράξεις Εισοδημάτων
|
-1,6
|
0,4
|
|||||
|
Καθαρή Διεθνής Επενδυτική Θέση
|
-125,2
|
-126,4
|
|||||
|
(% μεταβολή, εκτός άλλης αναφοράς)
|
|||||||
|
Επιτόκια και Χρηματοδότηση
|
|||||||
|
Επιτόκιο Δανεισμού Επιχειρήσεων.
|
6,1
|
5,8
|
|||||
|
Χρηματοδότηση του Ιδιωτικού τομέα
|
-3,1
|
-2
|
|||||
|
Συναλλαγματικές Ισοτιμίες
|
|||||||
|
Ονομαστική Σταθμισμένη Συναλλαγματική Ισοτιμία
|
0,7
|
-2,7
|
|||||
|
Πραγματική Σταθμισμένη Συναλλαγματική Ισοτιμία (με βάση ΔΤΚ)
|
-1,6
|
-4,5
|
|||||
|
(με βάση ΔΤΚ)
|
|||||||
Η μεγέθυνση του ΑΕΠ το 2014 ήταν +0,7%
, ενώ το 2015 είχαμε αρνητική μεγέθυνση –0,2% . Η εξέλιξη αυτή έχει δημιουργήσει
αντιπαραθέσεις μεταξύ της κυβέρνησης
Σύριζα και των κομμάτων της αντιπολίτευσης , κυρίως της Ν. Δημοκρατίας. Η αντιπαράθεση συνίσταται στο ότι, σύμφωνα με τις προβλέψεις των πολυμερών
οργανισμών η μεγέθυνση του ΑΕΠ για το 2015 είχε προβλεφτεί περίπου στο 2,5%.
Όμως η πολιτική αλλαγή τον Ιανουάριο του 2015 και η μακροχρόνια διαπραγμάτευση
που επακολούθησε ανέκοψε αυτή την εξέλιξη.
Πράγματι έτσι έχουν τα γεγονότα.
Η κυβέρνηση Σύριζα δεν απαντά σε αυτό το σημείο αλλά αλλάζει «γήπεδο» μιλώντας
για καλύτερες αποδόσεις , ως προς τη μεγέθυνση του ΑΕΠ, σε σχέση με τις αρχικές
προβλέψεις των ίδιων οργανισμών οι οποίες κινούνταν σε ύφεση λίγο μεγαλύτερη από το -2,0%. Η αντικειμενική προσέγγιση των
γεγονότων , δεδομένης της ύπαρξης νέων δημοσιονομικών μέτρων το
2015 (σίγουρα πάνω από το 1 δις που προέβλεπε το email Χαρδούβελη που δεν είχε γίνει αποδεκτό από
τους δανειστές ακριβώς γιατί ζητούσαν παραπάνω μέτρα) αλλά και της επιφύλαξης
που πρέπει να έχουμε για την ακρίβεια των προβλέψεων , μας επιτρέπει να
υποστηρίξουμε ότι πράγματι η μεγέθυνση του ΑΕΠ θα εξακολουθούσε να είχε θετικό
πρόσημο , χωρίς να μπορούμε να πούμε το ακριβές μέγεθός του . Επομένως δύο
συμπεράσματα μπορούν να συναχθούν: πρώτον, η ΝΔ δεν μπορεί να αναφέρεται μόνο
στις προβλέψεις αλλά πρέπει να λάβει υπόψη της όσα παραπάνω υποστήριξα και να
χαμηλώσει το μέγεθος της μεγέθυνσης του ΑΕΠ σε συμβατά με την πραγματικότητα
στοιχεία. Δεύτερον, μπορεί να
υποστηριχθεί ότι η διαπραγμάτευση της κυβέρνησης Σύριζα, προκάλεσε τουλάχιστον μείωση του ρυθμού μεγέθυνσης της ελληνικής
οικονομίας. Σημειώνω , στο σημείο αυτό,
ότι το μέγεθος του ΑΕΠ , αποτελεί το σημείο αναφοράς όλων των μετρήσεων των υπολοίπων μεγεθών και
ως εκ τούτου είναι το κρισιμότερο μέγεθος. Δεν
θα πρέπει να λησμονούμε ότι οι δημοσιονομικές δυσκολίες μας καθημερινά, και όχι μόνο αυτές , οφείλονται
κυρίως στη μείωση του εθνικού εισοδήματος. Συνεπώς το
βασικό πρόβλημα της οικονομικής πολιτικής συνίσταται να βρεθούν οι κατάλληλοι τρόποι για τη
μεγέθυνση του ΑΕΠ (υπό τους περιορισμούς της οικονομίας γενικά και της
σημερινής συγκυρίας ).Επειδή δεν κάνουμε οικονομική πολιτική για τη μεγέθυνση του
ΑΕΠ αλλά και συγχρόνως (ένα και αυτό) για την αύξηση της απασχόλησης σε επίπεδο
πλήρους απασχόλησης χρειαζόμαστε μια θεωρία που να μας εξηγεί πως
προσδιορίζονται το ΑΕΠ και η απασχόληση ως σύνολο.
, ενώ το 2015 είχαμε αρνητική μεγέθυνση –0,2% . Η εξέλιξη αυτή έχει δημιουργήσει
αντιπαραθέσεις μεταξύ της κυβέρνησης
Σύριζα και των κομμάτων της αντιπολίτευσης , κυρίως της Ν. Δημοκρατίας. Η αντιπαράθεση συνίσταται στο ότι, σύμφωνα με τις προβλέψεις των πολυμερών
οργανισμών η μεγέθυνση του ΑΕΠ για το 2015 είχε προβλεφτεί περίπου στο 2,5%.
Όμως η πολιτική αλλαγή τον Ιανουάριο του 2015 και η μακροχρόνια διαπραγμάτευση
που επακολούθησε ανέκοψε αυτή την εξέλιξη.
Πράγματι έτσι έχουν τα γεγονότα.
Η κυβέρνηση Σύριζα δεν απαντά σε αυτό το σημείο αλλά αλλάζει «γήπεδο» μιλώντας
για καλύτερες αποδόσεις , ως προς τη μεγέθυνση του ΑΕΠ, σε σχέση με τις αρχικές
προβλέψεις των ίδιων οργανισμών οι οποίες κινούνταν σε ύφεση λίγο μεγαλύτερη από το -2,0%. Η αντικειμενική προσέγγιση των
γεγονότων , δεδομένης της ύπαρξης νέων δημοσιονομικών μέτρων το
2015 (σίγουρα πάνω από το 1 δις που προέβλεπε το email Χαρδούβελη που δεν είχε γίνει αποδεκτό από
τους δανειστές ακριβώς γιατί ζητούσαν παραπάνω μέτρα) αλλά και της επιφύλαξης
που πρέπει να έχουμε για την ακρίβεια των προβλέψεων , μας επιτρέπει να
υποστηρίξουμε ότι πράγματι η μεγέθυνση του ΑΕΠ θα εξακολουθούσε να είχε θετικό
πρόσημο , χωρίς να μπορούμε να πούμε το ακριβές μέγεθός του . Επομένως δύο
συμπεράσματα μπορούν να συναχθούν: πρώτον, η ΝΔ δεν μπορεί να αναφέρεται μόνο
στις προβλέψεις αλλά πρέπει να λάβει υπόψη της όσα παραπάνω υποστήριξα και να
χαμηλώσει το μέγεθος της μεγέθυνσης του ΑΕΠ σε συμβατά με την πραγματικότητα
στοιχεία. Δεύτερον, μπορεί να
υποστηριχθεί ότι η διαπραγμάτευση της κυβέρνησης Σύριζα, προκάλεσε τουλάχιστον μείωση του ρυθμού μεγέθυνσης της ελληνικής
οικονομίας. Σημειώνω , στο σημείο αυτό,
ότι το μέγεθος του ΑΕΠ , αποτελεί το σημείο αναφοράς όλων των μετρήσεων των υπολοίπων μεγεθών και
ως εκ τούτου είναι το κρισιμότερο μέγεθος. Δεν
θα πρέπει να λησμονούμε ότι οι δημοσιονομικές δυσκολίες μας καθημερινά, και όχι μόνο αυτές , οφείλονται
κυρίως στη μείωση του εθνικού εισοδήματος. Συνεπώς το
βασικό πρόβλημα της οικονομικής πολιτικής συνίσταται να βρεθούν οι κατάλληλοι τρόποι για τη
μεγέθυνση του ΑΕΠ (υπό τους περιορισμούς της οικονομίας γενικά και της
σημερινής συγκυρίας ).Επειδή δεν κάνουμε οικονομική πολιτική για τη μεγέθυνση του
ΑΕΠ αλλά και συγχρόνως (ένα και αυτό) για την αύξηση της απασχόλησης σε επίπεδο
πλήρους απασχόλησης χρειαζόμαστε μια θεωρία που να μας εξηγεί πως
προσδιορίζονται το ΑΕΠ και η απασχόληση ως σύνολο.
Τώρα σχετικά με τα μεγέθη που προσδιορίζουν το ΑΕΠ έχουμε τις
ακόλουθες εξελίξεις:
ακόλουθες εξελίξεις:
Η εγχώρια ζήτηση συνέβαλε το 2014 θετικά στον προσδιορισμό του ΑΕΠ
(0,9%) ενώ το 2015 αρνητικά (-1,4%).
(0,9%) ενώ το 2015 αρνητικά (-1,4%).
Η εξωτερική ζήτηση συνέβαλε το 2014
αρνητικά (-0,3%) , ενώ το 2015 θετικά (+1,3%). Θα πρέπει στο σημείο αυτό να
σημειώσω , ότι είναι άλλο η συμβολή των μεγεθών στον προσδιορισμό του ΑΕΠ
(πρόκειται για τους ρυθμούς μεταβολής σε σχέση με τον προηγούμενο έτος , δηλαδή
πχ. για το έτος 2014 λαμβάνουμε το ρυθμό μεταβολής 2013/2014, ενώ για το έτος
2015 λαμβάνουμε το ρυθμό μεταβολής 2014/2015 κτλ) και άλλο η μεταβολή των μεγεθών σε σχέση με το
προηγούμενο έτος .
αρνητικά (-0,3%) , ενώ το 2015 θετικά (+1,3%). Θα πρέπει στο σημείο αυτό να
σημειώσω , ότι είναι άλλο η συμβολή των μεγεθών στον προσδιορισμό του ΑΕΠ
(πρόκειται για τους ρυθμούς μεταβολής σε σχέση με τον προηγούμενο έτος , δηλαδή
πχ. για το έτος 2014 λαμβάνουμε το ρυθμό μεταβολής 2013/2014, ενώ για το έτος
2015 λαμβάνουμε το ρυθμό μεταβολής 2014/2015 κτλ) και άλλο η μεταβολή των μεγεθών σε σχέση με το
προηγούμενο έτος .
Για να γίνει αντιληπτό , στους μη
ειδικούς, ας πάρουμε ως παράδειγμα την
εξέλιξη του εξωτερικού εμπορίου. Οι εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών μειώθηκαν το
2015 κατά -3,8 % σε σχέση με το 2014.
Επίσης οι εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών μειώθηκαν , το 2015 , κατά 6,9% σε σχέση με το 2014. Όμως η συνολική
συνεισφορά του εξωτερικού τομέα ήταν θετικά , κατά 1,3% το 2015.
ειδικούς, ας πάρουμε ως παράδειγμα την
εξέλιξη του εξωτερικού εμπορίου. Οι εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών μειώθηκαν το
2015 κατά -3,8 % σε σχέση με το 2014.
Επίσης οι εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών μειώθηκαν , το 2015 , κατά 6,9% σε σχέση με το 2014. Όμως η συνολική
συνεισφορά του εξωτερικού τομέα ήταν θετικά , κατά 1,3% το 2015.
Η μείωση της ελλειμματικότητας του
ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (2015: – 0,1% , 2014: – 2,1% ) πραγματοποιήθηκε
σε καθεστώς συρρίκνωσης του ΑΕΠ. Γεγονός που υποδηλώνει την ευθραυστότητα της
κατάστασης. Μάλιστα συνέβη και σε καθεστώς ύπαρξης capital
controls γεγονός που επέδρασε θετικά στη
μείωση των εισαγωγών . Αυτό φαίνεται και από τη δραστική αρνητική μεταβολή των
αποθεμάτων των επιχειρήσεων (2015: – 3,213 δις ευρώ, έναντι 2014: + 1,902 δις
ευρώ). Η συνεχιζόμενη ύπαρξη των capital controls θα δυσκολεύσει περαιτέρω
τις εισαγωγές , ειδικά πρώτων υλών, ημικατεργασμένων , αναλώσιμων που είναι
απαραίτητα στην παραγωγή των προϊόντων πέρα από την άμεση κατανάλωση. Η αύξηση
της μεγέθυνσης του ΑΕΠ είναι σχεδόν αδύνατον να πραγματοποιηθεί με ισορροπία
στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Αυτός είναι ο κανόνας και όχι αυτό το οποίο
επιδιώκεται ματαίως φυσικά. Η δυσκολία είναι μεγάλη και χρειάζεται συνεχώς να
υπάρχει το κατάλληλο μίγμα της οικονομικής πολιτικής προκειμένου να υπάρξει
επιτυχία.
ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών (2015: – 0,1% , 2014: – 2,1% ) πραγματοποιήθηκε
σε καθεστώς συρρίκνωσης του ΑΕΠ. Γεγονός που υποδηλώνει την ευθραυστότητα της
κατάστασης. Μάλιστα συνέβη και σε καθεστώς ύπαρξης capital
controls γεγονός που επέδρασε θετικά στη
μείωση των εισαγωγών . Αυτό φαίνεται και από τη δραστική αρνητική μεταβολή των
αποθεμάτων των επιχειρήσεων (2015: – 3,213 δις ευρώ, έναντι 2014: + 1,902 δις
ευρώ). Η συνεχιζόμενη ύπαρξη των capital controls θα δυσκολεύσει περαιτέρω
τις εισαγωγές , ειδικά πρώτων υλών, ημικατεργασμένων , αναλώσιμων που είναι
απαραίτητα στην παραγωγή των προϊόντων πέρα από την άμεση κατανάλωση. Η αύξηση
της μεγέθυνσης του ΑΕΠ είναι σχεδόν αδύνατον να πραγματοποιηθεί με ισορροπία
στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Αυτός είναι ο κανόνας και όχι αυτό το οποίο
επιδιώκεται ματαίως φυσικά. Η δυσκολία είναι μεγάλη και χρειάζεται συνεχώς να
υπάρχει το κατάλληλο μίγμα της οικονομικής πολιτικής προκειμένου να υπάρξει
επιτυχία.
Από τις συνιστώσες της εγχώριας
ζήτησης : η ιδιωτική κατανάλωση αυξήθηκε
κατά 0,3% το 2015 , έναντι αύξησης 0, 5% το 2014, δηλαδή έχουμε επιβράδυνση της
αύξησης , η δημόσια κατανάλωση παρουσίασε αύξηση το 2015 (0,0%) σε σχέση με το
2014 (-2,5%) και ο σχηματισμός ακαθαρίστου παγίου κεφαλαίου επίσης αύξηση (2015 : +0,7% , 2014: -2,8%).
ζήτησης : η ιδιωτική κατανάλωση αυξήθηκε
κατά 0,3% το 2015 , έναντι αύξησης 0, 5% το 2014, δηλαδή έχουμε επιβράδυνση της
αύξησης , η δημόσια κατανάλωση παρουσίασε αύξηση το 2015 (0,0%) σε σχέση με το
2014 (-2,5%) και ο σχηματισμός ακαθαρίστου παγίου κεφαλαίου επίσης αύξηση (2015 : +0,7% , 2014: -2,8%).
Οι λιανικές πωλήσεις συνέβαλαν στην επιβράδυνση
της ιδιωτικής κατανάλωσης , ιδιαίτερα στο δεύτερο εξάμηνο του 2015. Η επιβολή
των capital controls σίγουρα έχει παίξει σημαντικό ρόλο
εκτός των υπολοίπων (μείωση διαθέσιμου εισοδήματος μέσω της αύξησης της
παρακράτησης των ασφαλιστικών εισφορών για υγειονομική περίθαλψη από 4,0% σε
6,0% από Ιούλιο 2015[1]).
της ιδιωτικής κατανάλωσης , ιδιαίτερα στο δεύτερο εξάμηνο του 2015. Η επιβολή
των capital controls σίγουρα έχει παίξει σημαντικό ρόλο
εκτός των υπολοίπων (μείωση διαθέσιμου εισοδήματος μέσω της αύξησης της
παρακράτησης των ασφαλιστικών εισφορών για υγειονομική περίθαλψη από 4,0% σε
6,0% από Ιούλιο 2015[1]).
Η ανάκαμψη
του σχηματισμού ακαθαρίστου παγίου κεφαλαίου το 2015 (+0,7% έναντι -2,8% το 2014),
αποδίδεται στην αύξηση των επενδύσεων σε μηχανολογικό (+5,9%) και μεταφορικό
εξοπλισμό (+23,8%), όπου όμως περιλαμβάνονται και οι επενδύσεις σε οπλικά
συστήματα. Η αύξηση του μεταφορικού εξοπλισμού οφείλεται στο ότι οι τουριστικές
κυρίως επιχειρήσεις αντικατάστησαν το στόλο των μεταφορικών μέσων τους.
του σχηματισμού ακαθαρίστου παγίου κεφαλαίου το 2015 (+0,7% έναντι -2,8% το 2014),
αποδίδεται στην αύξηση των επενδύσεων σε μηχανολογικό (+5,9%) και μεταφορικό
εξοπλισμό (+23,8%), όπου όμως περιλαμβάνονται και οι επενδύσεις σε οπλικά
συστήματα. Η αύξηση του μεταφορικού εξοπλισμού οφείλεται στο ότι οι τουριστικές
κυρίως επιχειρήσεις αντικατάστησαν το στόλο των μεταφορικών μέσων τους.
Αντιθέτως συνεχίζεται η μείωση του σχηματισμού
ακαθαρίστου παγίου κεφαλαίου στις
κατοικίες ( μεταβολή 2015/2014 :-23,1% , 2014/2013: -52,5%) ενώ στις κατασκευές έχουμε εκ νέου μείωση ( μεταβολή
2015/2014 :-7,5% , 2014/2013: +3,1%).
ακαθαρίστου παγίου κεφαλαίου στις
κατοικίες ( μεταβολή 2015/2014 :-23,1% , 2014/2013: -52,5%) ενώ στις κατασκευές έχουμε εκ νέου μείωση ( μεταβολή
2015/2014 :-7,5% , 2014/2013: +3,1%).
Ο
αντιπληθωρισμός συνεχίζει να ταλανίζει την οικονομία για τρίτο έτος. Αν και ο
ρυθμός μείωσης των τιμών περιορίστηκε κατά το Β’ 6μηνο του 2015, αυτό οφείλεται
κυρίως στην αύξηση των φόρων, ιδίως του ΦΠΑ.
αντιπληθωρισμός συνεχίζει να ταλανίζει την οικονομία για τρίτο έτος. Αν και ο
ρυθμός μείωσης των τιμών περιορίστηκε κατά το Β’ 6μηνο του 2015, αυτό οφείλεται
κυρίως στην αύξηση των φόρων, ιδίως του ΦΠΑ.
Η πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία και το 2015
βαίνει περαιτέρω μειούμενη (-4,5%), βοηθούντων της μείωσης των τιμών παραγωγής
, αλλά και στο διαφορικό πληθωρισμό της Ελλάδος
με τις υπόλοιπες χώρες της ένωσης.
βαίνει περαιτέρω μειούμενη (-4,5%), βοηθούντων της μείωσης των τιμών παραγωγής
, αλλά και στο διαφορικό πληθωρισμό της Ελλάδος
με τις υπόλοιπες χώρες της ένωσης.
Περαιτέρω άνοδο σημείωσε ο δείκτης μισθών στο
σύνολο της οικονομίας το Δ’ 3μηνο του 2015 (+1,1% σε σταθερές τιμές). Ο δείκτης
κινείται ανοδικά από το Γ’ 3μηνο του 2014, ενώ η μεγαλύτερη αύξηση σημειώθηκε
το Δ΄3μηνο του 2014 (+4,1%). Συνολικά κατά το 2015 οι μισθοί σε σταθερές τιμές
σημείωσαν άνοδο +1,3%, ενώ σε τρέχουσες τιμές η μεταβολή είναι αρνητική
(-0,5%).
σύνολο της οικονομίας το Δ’ 3μηνο του 2015 (+1,1% σε σταθερές τιμές). Ο δείκτης
κινείται ανοδικά από το Γ’ 3μηνο του 2014, ενώ η μεγαλύτερη αύξηση σημειώθηκε
το Δ΄3μηνο του 2014 (+4,1%). Συνολικά κατά το 2015 οι μισθοί σε σταθερές τιμές
σημείωσαν άνοδο +1,3%, ενώ σε τρέχουσες τιμές η μεταβολή είναι αρνητική
(-0,5%).
Στο 24,5% διαμορφώθηκε το ποσοστό ανεργίας το
Δεκέμβριο του 2015, ενώ το μέσο ποσοστό ανεργίας το ίδιο έτος ανήλθε στο
24,9% μειωμένο σε σύγκριση με το
αντίστοιχο ποσοστό του 2014 26,5%. Αντίθετα, το ποσοστό ανεργίας των νέων
αυξήθηκε στο 51,9% (από 50,5% πέρυσι). Ο αριθμός των ανέργων ανήλθε στους 1.169
χιλ. τον Ιανουάριο του 2016. Ο αριθμός αυτός είναι μεγαλύτερος 3,6 χιλ. σε
σύγκριση με τον προηγούμενο μήνα αλλά μικρότερος κατά -63 χιλ. σε σύγκριση με
τον αντίστοιχο μήνα το 2015. Σημαντική αύξηση σε σχέση με το 2009 παρουσιάζουν
οι ελαστικές μορφές απασχόλησης (μερική και εκ περιτροπής), με αντίστοιχη
μείωση του μεριδίου της πλήρους απασχόλησης στις νέες προσλήψεις. Το διάστημα
Ιανουαρίου – Φεβρουαρίου 2016 το μερίδιο πλήρους απασχόλησης διαμορφώθηκε στο
45% (από 79% το 2009). Από τον Ιούλιο του
2014 έως και τον Μάρτιο του 2015 ο ρυθμός αύξησης των ασφαλισμένων στο ΙΚΑ
αποδυναμώνεται, ενώ από τον Απρίλιο του 2015 ενισχύεται εκ νέου και τον Ιούλιο
διαμορφώθηκε στο +5%.
Δεκέμβριο του 2015, ενώ το μέσο ποσοστό ανεργίας το ίδιο έτος ανήλθε στο
24,9% μειωμένο σε σύγκριση με το
αντίστοιχο ποσοστό του 2014 26,5%. Αντίθετα, το ποσοστό ανεργίας των νέων
αυξήθηκε στο 51,9% (από 50,5% πέρυσι). Ο αριθμός των ανέργων ανήλθε στους 1.169
χιλ. τον Ιανουάριο του 2016. Ο αριθμός αυτός είναι μεγαλύτερος 3,6 χιλ. σε
σύγκριση με τον προηγούμενο μήνα αλλά μικρότερος κατά -63 χιλ. σε σύγκριση με
τον αντίστοιχο μήνα το 2015. Σημαντική αύξηση σε σχέση με το 2009 παρουσιάζουν
οι ελαστικές μορφές απασχόλησης (μερική και εκ περιτροπής), με αντίστοιχη
μείωση του μεριδίου της πλήρους απασχόλησης στις νέες προσλήψεις. Το διάστημα
Ιανουαρίου – Φεβρουαρίου 2016 το μερίδιο πλήρους απασχόλησης διαμορφώθηκε στο
45% (από 79% το 2009). Από τον Ιούλιο του
2014 έως και τον Μάρτιο του 2015 ο ρυθμός αύξησης των ασφαλισμένων στο ΙΚΑ
αποδυναμώνεται, ενώ από τον Απρίλιο του 2015 ενισχύεται εκ νέου και τον Ιούλιο
διαμορφώθηκε στο +5%.
Ο ρυθμός μείωσης των αποδοχών επίσης
επιβραδύνεται από την άνοιξη του 2014. Περαιτέρω άνοδο σημείωσε ο δείκτης
μισθών στο σύνολο της οικονομίας το Δ’ 3μηνο του 2015 (+1,1% σε σταθερές
τιμές). Ο δείκτης κινείται ανοδικά από το Γ’ 3μηνο του 2014, ενώ η μεγαλύτερη
αύξηση σημειώθηκε το Δ΄3μηνο του 2014 (+4,1%). Συνολικά κατά το 2015 οι μισθοί
σε σταθερές τιμές σημείωσαν άνοδο +1,3%, ενώ σε τρέχουσες τιμές η μεταβολή είναι
αρνητική (-0,5%). Η εξήγηση δίνεται στο Κουτί
1.
επιβραδύνεται από την άνοιξη του 2014. Περαιτέρω άνοδο σημείωσε ο δείκτης
μισθών στο σύνολο της οικονομίας το Δ’ 3μηνο του 2015 (+1,1% σε σταθερές
τιμές). Ο δείκτης κινείται ανοδικά από το Γ’ 3μηνο του 2014, ενώ η μεγαλύτερη
αύξηση σημειώθηκε το Δ΄3μηνο του 2014 (+4,1%). Συνολικά κατά το 2015 οι μισθοί
σε σταθερές τιμές σημείωσαν άνοδο +1,3%, ενώ σε τρέχουσες τιμές η μεταβολή είναι
αρνητική (-0,5%). Η εξήγηση δίνεται στο Κουτί
1.
——————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
Κουτί 1.
Σύμφωνα με την έκθεση «Taxing Wages 2016» του ΟΟΣΑ, η μέση φορολογική επιβάρυνση στην Ελλάδα ήταν
το 2015 στο 39,3%, έναντι μέσου όρου 35,9% στις χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ. Ωστόσο, κατά την έκθεση η μέση επιβάρυνση
των μισθών στην Ελλάδα από τον φόρο εισοδήματος και τις εισφορές στην κοινωνική
ασφάλιση (εργαζομένων και εργοδοτών) μειώθηκε το 2015 κατά 1,3 ποσοστιαίες
μονάδες.
το 2015 στο 39,3%, έναντι μέσου όρου 35,9% στις χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ. Ωστόσο, κατά την έκθεση η μέση επιβάρυνση
των μισθών στην Ελλάδα από τον φόρο εισοδήματος και τις εισφορές στην κοινωνική
ασφάλιση (εργαζομένων και εργοδοτών) μειώθηκε το 2015 κατά 1,3 ποσοστιαίες
μονάδες.
Από την έκθεση «Taxing Wages 2016» προκύπτει ότι η Ελλάδα είχε τη
μεγαλύτερη μείωση του φορολογικού βάρους των μισθών, ακολουθούμενη από την
Ισπανία και την Εσθονία, με μείωση 1,2 και 1 ποσοστιαίων μονάδων, αντίστοιχα.
Από τις 34 χώρες του ΟΟΣΑ, το φορολογικό βάρος αυξήθηκε στις 24, μειώθηκε στις
8 και έμεινε αμετάβλητο στην Ουγγαρία και τη Χιλή.
μεγαλύτερη μείωση του φορολογικού βάρους των μισθών, ακολουθούμενη από την
Ισπανία και την Εσθονία, με μείωση 1,2 και 1 ποσοστιαίων μονάδων, αντίστοιχα.
Από τις 34 χώρες του ΟΟΣΑ, το φορολογικό βάρος αυξήθηκε στις 24, μειώθηκε στις
8 και έμεινε αμετάβλητο στην Ουγγαρία και τη Χιλή.
Ο μέσος πραγματικός
μισθός στην Ελλάδα, προ πληρωμής φόρου εισοδήματος και εισφορών στην ασφάλιση,
αυξήθηκε το 2015 κατά 0,2%, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, καθώς η μείωση του ονομαστικού
μισθού κατά 0,8% αντισταθμίστηκε από τη μείωση του δείκτη τιμών καταναλωτή κατά
0,9%.
μισθός στην Ελλάδα, προ πληρωμής φόρου εισοδήματος και εισφορών στην ασφάλιση,
αυξήθηκε το 2015 κατά 0,2%, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, καθώς η μείωση του ονομαστικού
μισθού κατά 0,8% αντισταθμίστηκε από τη μείωση του δείκτη τιμών καταναλωτή κατά
0,9%.
Ο μέσος ονομαστικός μισθός διαμορφώθηκε στις 20.296 ευρώ από 20.450 ευρώ το
2014.
2014.
Η επιβάρυνση για έναν Έλληνα
μισθωτό, άγαμο χωρίς παιδιά και με μέσο μισθό, διαμορφώθηκε στο 39,3% του
συνολικού κόστους εργασίας, κυρίως λόγω των εργοδοτικών εισφορών (19,7%) και
των εισφορών των εργαζομένων (12,4%), ενώ μικρότερη είναι η επιβάρυνση από τον
φόρο εισοδήματος (7,1%).
μισθωτό, άγαμο χωρίς παιδιά και με μέσο μισθό, διαμορφώθηκε στο 39,3% του
συνολικού κόστους εργασίας, κυρίως λόγω των εργοδοτικών εισφορών (19,7%) και
των εισφορών των εργαζομένων (12,4%), ενώ μικρότερη είναι η επιβάρυνση από τον
φόρο εισοδήματος (7,1%).
Η επιβάρυνση μειώθηκε
κατά 1,27 ποσοστιαίες μονάδες σε σύγκριση με το 2014, λόγω της υποχώρησης των
εργοδοτικών εισφορών (-0,92 ποσοστιαίας μονάδας), των εισφορών των εργαζομένων
(-0,25) και του φόρου εισοδήματος (-0,09). Οι πληρωμές για φόρο εισοδήματος και εισφορά στην
κοινωνική ασφάλιση αντιστοιχούσαν πέρυσι στο 24,3% των ακαθάριστων αποδοχών του
άγαμου μισθωτού χωρίς παιδιά.
κατά 1,27 ποσοστιαίες μονάδες σε σύγκριση με το 2014, λόγω της υποχώρησης των
εργοδοτικών εισφορών (-0,92 ποσοστιαίας μονάδας), των εισφορών των εργαζομένων
(-0,25) και του φόρου εισοδήματος (-0,09). Οι πληρωμές για φόρο εισοδήματος και εισφορά στην
κοινωνική ασφάλιση αντιστοιχούσαν πέρυσι στο 24,3% των ακαθάριστων αποδοχών του
άγαμου μισθωτού χωρίς παιδιά.
Τη μεγαλύτερη επιβάρυνση από τις χώρες του ΟΟΣΑ στην παραπάνω κατηγορία
εργαζόμενων έχουν οι Βέλγοι μισθωτοί (55,3), ακολουθούμενοι από τους
Αυστριακούς (49,5%) και τους Γερμανούς (49,4%). Στον αντίποδα, τη χαμηλότερη
επιβάρυνση έχουν η Χιλή (μόλις 7%), η Νέα Ζηλανδία (17,6%) και το Μεξικό
(19,7%).
εργαζόμενων έχουν οι Βέλγοι μισθωτοί (55,3), ακολουθούμενοι από τους
Αυστριακούς (49,5%) και τους Γερμανούς (49,4%). Στον αντίποδα, τη χαμηλότερη
επιβάρυνση έχουν η Χιλή (μόλις 7%), η Νέα Ζηλανδία (17,6%) και το Μεξικό
(19,7%).
Για οικογένεια με δύο παιδιά, με έναν εργαζόμενο και μέσο μισθό, η
επιβάρυνση μειώθηκε κατά 1,29 ποσοστιαίες μονάδες στο 38,1% του συνολικού
κόστους εργασίας για τον εργοδότη. Η μεγαλύτερη επιβάρυνση σε αυτή την
κατηγορία μισθωτών σημειώνεται στη Γαλλία (40,5%), το Βέλγιο (40,4%) και την
Ιταλία (39,9%). Από την άλλη πλευρά, η επιβάρυνση στη Νέα Ζηλανδία είναι μόνο
4,9%, στη Χιλή 7% και στην Ιρλανδία 9,5%.
επιβάρυνση μειώθηκε κατά 1,29 ποσοστιαίες μονάδες στο 38,1% του συνολικού
κόστους εργασίας για τον εργοδότη. Η μεγαλύτερη επιβάρυνση σε αυτή την
κατηγορία μισθωτών σημειώνεται στη Γαλλία (40,5%), το Βέλγιο (40,4%) και την
Ιταλία (39,9%). Από την άλλη πλευρά, η επιβάρυνση στη Νέα Ζηλανδία είναι μόνο
4,9%, στη Χιλή 7% και στην Ιρλανδία 9,5%.
Όπως σημειώνει η έκθεση του ΟΟΣΑ, σε ορισμένες χώρες το φορολογικό βάρος
των οικογενειών είναι πολύ χαμηλότερο από το βάρος των άγαμων χωρίς παιδιά,
όπως στο Λουξεμβούργο που η διαφορά υπερβαίνει το 20% του κόστους εργασίας και
τη Γερμανία, Ιρλανδία, Τσεχία και Σλοβενία, όπου υπερβαίνει το 15%. Η διαφορά
είναι μικρότερη από 3% του κόστους εργασίας στην Ελλάδα, το Ισραήλ, την Κορέα
και την Τουρκία, ενώ η επιβάρυνση είναι ίδια στη Χιλή και το Μεξικό.
των οικογενειών είναι πολύ χαμηλότερο από το βάρος των άγαμων χωρίς παιδιά,
όπως στο Λουξεμβούργο που η διαφορά υπερβαίνει το 20% του κόστους εργασίας και
τη Γερμανία, Ιρλανδία, Τσεχία και Σλοβενία, όπου υπερβαίνει το 15%. Η διαφορά
είναι μικρότερη από 3% του κόστους εργασίας στην Ελλάδα, το Ισραήλ, την Κορέα
και την Τουρκία, ενώ η επιβάρυνση είναι ίδια στη Χιλή και το Μεξικό.
——————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
Η χρηματοδότηση της οικονομίας συνέχισε να
μειώνεται (Πίνακας 2) :
μειώνεται (Πίνακας 2) :
Πίνακας 2
|
ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ
|
||||||
|
Ιαν-15
|
Δεκ-15
|
|||||
|
Σύνολο χρηματοδοτήσεων
|
213735
|
203927
|
||||
|
Επιχειρήσεων
|
101733
|
96364
|
||||
|
Μη Χρηματοπιστωτικών Επιχειρήσεων
|
96778
|
89141
|
||||
|
Ιδιώτες
|
96079
|
94161
|
||||
|
Στεγαστικά
|
69614
|
67233
|
||||
|
Καταναλωτικά
|
26100
|
25468
|
||||
Εξακολουθεί να ισχύει η γενική απόφανση ότι η
αύξηση της χρηματοδότησης θα επέλθει στο βαθμό που θα αρχίσει να
σταθεροποιείται και να αναπτύσσεται η ελληνική οικονομία. Ακόμη και αν η
ελληνική οικονομία ενταχθεί στο πρόγραμμα πιστωτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ και οι
ελληνικές τράπεζες αποκτήσουν πρόσβαση
σε περισσότερη ρευστότητα με χαμηλότερο κόστος οι επιδράσεις στην χρηματοδότηση
το πιθανότερο θα είναι ελάχιστες έως ασήμαντες, αν η ζήτηση χρηματοδοτήσεων δεν
ικανοποιεί τα υψηλά πιστοληπτικά κριτήρια που υπάρχουν (αφορά πρωτίστως το
μεγαλύτερο μέρος των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην ελληνική
οικονομία). Στην ουσία όμως , η παραπάνω θέση, ταυτίζεται με τη θέση ότι δεν
υπάρχει ζήτηση στην ελληνική οικονομία. Επομένως το βασικό ερώτημα είναι το πώς
μπορεί να αυξηθεί η ζήτηση (άλλωστε αυτό είναι στην παρούσα φάση και το
πρόβλημα της ευρωπαϊκής οικονομίας).
Λέγοντας ότι το πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας είναι η αύξηση της
ζήτησης ουσιαστικά συζητούμε για αύξηση του εθνικού εισοδήματος. Εκτός αν
θεωρήσουμε ότι ισχύει ο γνωστός Νόμος του Say ,
δηλαδή, η προσφορά δημιουργεί τη ζήτηση, κάτι προφανώς φαίνεται να
υποστηρίζεται από το πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής όπως αυτό εφαρμόζεται
τα τελευταία έξι χρόνια. Οι παρεμβάσεις
μόνο στην πλευρά της προσφοράς
(μεταρρυθμίσεις , περικοπές κτλ), δηλαδή
ο καλλωπισμός της ελληνικής οικονομίας (διάβαζε ισορροπία σε όλα τα
δημοσιονομικά ισοζύγια, με τρομακτικό
κόστος στο ΑΠΕ και επομένως στην Ανεργία) είναι αναγκαίος και ικανός να
οδηγήσει στην αύξηση της ζήτησης. Αυτή
θα επέλθει από τη καθαρή αύξηση του εξαγωγικού τομέα, και από την εισροή ξένων
επενδύσεων (κυρίως μέσω των ιδιωτικοποιήσεων), λόγω της ουσιαστικής βελτίωσης
στην πλευρά της προσφοράς της ελληνικής
οικονομίας . Χωρίς να προχωρήσουμε σε περαιτέρω θεωρητικές αναλύσεις , στην
ελληνική πραγματικότητα τόσο οι εξαγωγές
όσο και οι ιδιωτικοποιήσεις δεν
μπορούν να φέρουν το βάρος της μεγέθυνσης του εθνικού εισοδήματος και της
μείωσης της ανεργίας, όχι μόνο εκ του αποτελέσματος (δείτε τα αποτελέσματα των εξαγωγών και των ΑΞΕ) αλλά και ενός απλού μαθηματικού
υπολογισμού (σκεφτείτε απλά ποιο είναι το μέγιστο ετήσιο μέγεθος των ΑΞΕ που
σύμφωνα με την παρούσα κατάσταση μπορεί να εισρεύσει στην ελληνική οικονομία,
αλλά και πόσο μπορούν να αυξηθούν περαιτέρω οι εξαγωγές ).
αύξηση της χρηματοδότησης θα επέλθει στο βαθμό που θα αρχίσει να
σταθεροποιείται και να αναπτύσσεται η ελληνική οικονομία. Ακόμη και αν η
ελληνική οικονομία ενταχθεί στο πρόγραμμα πιστωτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ και οι
ελληνικές τράπεζες αποκτήσουν πρόσβαση
σε περισσότερη ρευστότητα με χαμηλότερο κόστος οι επιδράσεις στην χρηματοδότηση
το πιθανότερο θα είναι ελάχιστες έως ασήμαντες, αν η ζήτηση χρηματοδοτήσεων δεν
ικανοποιεί τα υψηλά πιστοληπτικά κριτήρια που υπάρχουν (αφορά πρωτίστως το
μεγαλύτερο μέρος των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην ελληνική
οικονομία). Στην ουσία όμως , η παραπάνω θέση, ταυτίζεται με τη θέση ότι δεν
υπάρχει ζήτηση στην ελληνική οικονομία. Επομένως το βασικό ερώτημα είναι το πώς
μπορεί να αυξηθεί η ζήτηση (άλλωστε αυτό είναι στην παρούσα φάση και το
πρόβλημα της ευρωπαϊκής οικονομίας).
Λέγοντας ότι το πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας είναι η αύξηση της
ζήτησης ουσιαστικά συζητούμε για αύξηση του εθνικού εισοδήματος. Εκτός αν
θεωρήσουμε ότι ισχύει ο γνωστός Νόμος του Say ,
δηλαδή, η προσφορά δημιουργεί τη ζήτηση, κάτι προφανώς φαίνεται να
υποστηρίζεται από το πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής όπως αυτό εφαρμόζεται
τα τελευταία έξι χρόνια. Οι παρεμβάσεις
μόνο στην πλευρά της προσφοράς
(μεταρρυθμίσεις , περικοπές κτλ), δηλαδή
ο καλλωπισμός της ελληνικής οικονομίας (διάβαζε ισορροπία σε όλα τα
δημοσιονομικά ισοζύγια, με τρομακτικό
κόστος στο ΑΠΕ και επομένως στην Ανεργία) είναι αναγκαίος και ικανός να
οδηγήσει στην αύξηση της ζήτησης. Αυτή
θα επέλθει από τη καθαρή αύξηση του εξαγωγικού τομέα, και από την εισροή ξένων
επενδύσεων (κυρίως μέσω των ιδιωτικοποιήσεων), λόγω της ουσιαστικής βελτίωσης
στην πλευρά της προσφοράς της ελληνικής
οικονομίας . Χωρίς να προχωρήσουμε σε περαιτέρω θεωρητικές αναλύσεις , στην
ελληνική πραγματικότητα τόσο οι εξαγωγές
όσο και οι ιδιωτικοποιήσεις δεν
μπορούν να φέρουν το βάρος της μεγέθυνσης του εθνικού εισοδήματος και της
μείωσης της ανεργίας, όχι μόνο εκ του αποτελέσματος (δείτε τα αποτελέσματα των εξαγωγών και των ΑΞΕ) αλλά και ενός απλού μαθηματικού
υπολογισμού (σκεφτείτε απλά ποιο είναι το μέγιστο ετήσιο μέγεθος των ΑΞΕ που
σύμφωνα με την παρούσα κατάσταση μπορεί να εισρεύσει στην ελληνική οικονομία,
αλλά και πόσο μπορούν να αυξηθούν περαιτέρω οι εξαγωγές ).
Οι καταθέσεις συνεχίζουν να μειώνονται επίσης λόγω της
συνεχούς αύξησης των υποχρεώσεων των νοικοκυριών και της μείωσης των
εισοδημάτων (Πίνακας 3):
συνεχούς αύξησης των υποχρεώσεων των νοικοκυριών και της μείωσης των
εισοδημάτων (Πίνακας 3):
Πίνακας 3.
|
ΚΑΤΑΘΕΣΕΙΣ
|
||||||
|
Ιαν-15
|
Δεκ-15
|
|||||
|
Επιχειρήσεων και Νοικοκυριών
|
148042
|
123377
|
||||
|
Νοικοκυριά
|
125465
|
102188
|
||||
|
Επιχειρήσεις
|
22577
|
21189
|
||||
Η άποψη περί επιστροφής των καταθέσεων στο
ελληνικό τραπεζικό σύστημα αποτελεί επίσης έναν ακόμη μύθο που κατασκευάζεται
εντέχνως από συγκεκριμένους κύκλους. Μάλιστα η παρούσα κατάσταση απομακρύνει
περαιτέρω οποιοδήποτε τέτοια περίπτωση.
ελληνικό τραπεζικό σύστημα αποτελεί επίσης έναν ακόμη μύθο που κατασκευάζεται
εντέχνως από συγκεκριμένους κύκλους. Μάλιστα η παρούσα κατάσταση απομακρύνει
περαιτέρω οποιοδήποτε τέτοια περίπτωση.
Το 2015 πραγματοποιήθηκε μια ακόμη
ανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού συστήματος η οποία εκτός των άλλων[2] επιβάρυνε το ελληνικό δημόσιο με 7,2 δις
ευρώ.
ανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού συστήματος η οποία εκτός των άλλων[2] επιβάρυνε το ελληνικό δημόσιο με 7,2 δις
ευρώ.
Συνεχίστηκε η αύξηση των μη αποτελεσματικών
δανείων , τα οποία αγγίζουν το 50,0% του συνόλου των δανείων.
δανείων , τα οποία αγγίζουν το 50,0% του συνόλου των δανείων.
Η αξιολόγηση δεν έγινε στο προβλεπόμενο
χρονικό διάστημα. Το γεγονός αυτό επιβάρυνε την ήδη δυσμενή κατάσταση της
ελληνικής οικονομίας πολλαπλώς. Συγκεκριμένα: πρώτον, στέρησε από την ελληνική
οικονομία τα ποσά των 5,7 δις ευρώ των μηνών Νοεμβρίου –Δεκεμβρίου 2015 τα
οποία δεν κάλυπταν δημοσιονομικές ανάγκες αλλά υποχρεώσεις του δημοσίου στον ιδιωτικό
τομέα. Δεύτερον , αύξησαν την αβεβαιότητα στην ελληνική οικονομία, ως
αποτέλεσμα της αδράνειας όποιων αποφάσεων της κυβέρνησης. Τρίτον, δεν απέτρεψαν
ουσιαστικά το ύψος των επιβαλλόμενων νέων
μέτρων . Δηλαδή η διαπραγμάτευση δεν είχε κανένα επί της ουσίας
αποτέλεσμα , εκτός του ότι η κυβέρνηση επέλεξε ορισμένα μέτρα που κυρίως , αυτή
, θεωρεί ότι βοηθούν την οικονομία , αλλά επί της ουσίας κυρίως απευθύνονται
στην εκλογική της πελατεία (αύξηση των μισθών των δημοσίων υπαλλήλων, και
επιβολή φόρων). Το επιχείρημα για δήθεν ταξική μεροληπτικότητα των μέτρων μόνο
γέλωτες μπορεί να προκαλέσει.
χρονικό διάστημα. Το γεγονός αυτό επιβάρυνε την ήδη δυσμενή κατάσταση της
ελληνικής οικονομίας πολλαπλώς. Συγκεκριμένα: πρώτον, στέρησε από την ελληνική
οικονομία τα ποσά των 5,7 δις ευρώ των μηνών Νοεμβρίου –Δεκεμβρίου 2015 τα
οποία δεν κάλυπταν δημοσιονομικές ανάγκες αλλά υποχρεώσεις του δημοσίου στον ιδιωτικό
τομέα. Δεύτερον , αύξησαν την αβεβαιότητα στην ελληνική οικονομία, ως
αποτέλεσμα της αδράνειας όποιων αποφάσεων της κυβέρνησης. Τρίτον, δεν απέτρεψαν
ουσιαστικά το ύψος των επιβαλλόμενων νέων
μέτρων . Δηλαδή η διαπραγμάτευση δεν είχε κανένα επί της ουσίας
αποτέλεσμα , εκτός του ότι η κυβέρνηση επέλεξε ορισμένα μέτρα που κυρίως , αυτή
, θεωρεί ότι βοηθούν την οικονομία , αλλά επί της ουσίας κυρίως απευθύνονται
στην εκλογική της πελατεία (αύξηση των μισθών των δημοσίων υπαλλήλων, και
επιβολή φόρων). Το επιχείρημα για δήθεν ταξική μεροληπτικότητα των μέτρων μόνο
γέλωτες μπορεί να προκαλέσει.
II.
Σύμφωνα με τα
στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (Πίνακας 5), παρατηρούνται τα ακόλουθα:
στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (Πίνακας 5), παρατηρούνται τα ακόλουθα:
Αύξηση των συνολικών εσόδων σε σχέση με το 2014 κατά : 2,8%. Η
αύξηση προήλθε από τα υπόλοιπα έσοδα εκτός φορολογικών.
αύξηση προήλθε από τα υπόλοιπα έσοδα εκτός φορολογικών.
Τα φορολογικά έσοδα μειώθηκαν σε σχέση με το 2014 κατά 0,7%.
Πίνακας 4.
Πηγή: Απολογιστική Έκθεση
Γ.Γ.Δ.Ε. για το 2015, Φεβρουάριος 2016.
Γ.Γ.Δ.Ε. για το 2015, Φεβρουάριος 2016.
Επίσης
παρουσίασαν στέρηση όμως ως προς τους στόχους σύμφωνα με την απολογιστική έκθεση της ΓΓΔΕ[3] : «Οι
αιτίες για την υστέρηση των φορολογικών εσόδων σε σχέση με την τεθείσα
στοχοθεσία, εντοπίζονται, μεταξύ άλλων, στην
τρέχουσα δυσμενή οικονομική συγκυρία που άπτεται της μείωσης του διαθεσίμου
εισοδήματος και της κατανάλωσης (και στην ως εκ τούτου υστέρηση των εσόδων
Φ.Π.Α.), της αναστολής επενδυτικών σχεδίων των επιχειρήσεων, του περιορισμού
της παρεχόμενης ρευστότητας από τα πιστωτικά ι-δρύματα κ.λπ. Όσο επικρατούν
οι εν λόγω δυσμενείς οικονομικές συνθήκες θα επιδρούν αρνητικά στα φορολογικά
έσοδα και για λόγους που είναι εξωγενείς ως προς τη λειτουργία του
φοροεισπρακτικού μηχανισμού, καθόσον οι συνθήκες αυτές οδηγούν και σε
συρρίκνωση εσόδων από πηγές όπως είναι οι φόροι μεταβίβασης ακινήτων, οι φόροι
δωρεών και γονικών παροχών, οι πωλήσεις παραβόλων, τα τέλη έκδοσης αδειών, οι
φόροι συγκέντρωσης κεφαλαίων κ.λ.π». Επίσης:
παρουσίασαν στέρηση όμως ως προς τους στόχους σύμφωνα με την απολογιστική έκθεση της ΓΓΔΕ[3] : «Οι
αιτίες για την υστέρηση των φορολογικών εσόδων σε σχέση με την τεθείσα
στοχοθεσία, εντοπίζονται, μεταξύ άλλων, στην
τρέχουσα δυσμενή οικονομική συγκυρία που άπτεται της μείωσης του διαθεσίμου
εισοδήματος και της κατανάλωσης (και στην ως εκ τούτου υστέρηση των εσόδων
Φ.Π.Α.), της αναστολής επενδυτικών σχεδίων των επιχειρήσεων, του περιορισμού
της παρεχόμενης ρευστότητας από τα πιστωτικά ι-δρύματα κ.λπ. Όσο επικρατούν
οι εν λόγω δυσμενείς οικονομικές συνθήκες θα επιδρούν αρνητικά στα φορολογικά
έσοδα και για λόγους που είναι εξωγενείς ως προς τη λειτουργία του
φοροεισπρακτικού μηχανισμού, καθόσον οι συνθήκες αυτές οδηγούν και σε
συρρίκνωση εσόδων από πηγές όπως είναι οι φόροι μεταβίβασης ακινήτων, οι φόροι
δωρεών και γονικών παροχών, οι πωλήσεις παραβόλων, τα τέλη έκδοσης αδειών, οι
φόροι συγκέντρωσης κεφαλαίων κ.λ.π». Επίσης:
«Τα μειωμένα αυτά τελωνειακά έσοδα του 2015 συγκριτικά
με το 2014 και σε σχέση με τον ετήσιο στόχο οφείλονται κατά κύριο λόγο στους περιορισμούς στην κίνηση κεφαλαίων
(capital controls) και στην πτώση των διεθνών τιμών αργού πετρελαίου, η
οποία είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση κατά 14,5% στα έσοδα από τον Φ.Π.Α.
πετρελαιοειδών, ενώ ταυτόχρονα τα έσοδα από τον Ε.Φ.Κ. πετρελαιοειδών εμφάνισαν
αύξηση (κυρίως λόγω αύξησης των ποσοτήτων που τελωνίστηκαν στο diesel τρίτων χωρών)».
με το 2014 και σε σχέση με τον ετήσιο στόχο οφείλονται κατά κύριο λόγο στους περιορισμούς στην κίνηση κεφαλαίων
(capital controls) και στην πτώση των διεθνών τιμών αργού πετρελαίου, η
οποία είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση κατά 14,5% στα έσοδα από τον Φ.Π.Α.
πετρελαιοειδών, ενώ ταυτόχρονα τα έσοδα από τον Ε.Φ.Κ. πετρελαιοειδών εμφάνισαν
αύξηση (κυρίως λόγω αύξησης των ποσοτήτων που τελωνίστηκαν στο diesel τρίτων χωρών)».
Μικρή αύξηση των εσόδων από φόρους στην παραγωγή και στις εισαγωγές σε σχέση με
το 2014, λόγω της αύξησης του ΦΠΑ και των συναφών φόρων.
το 2014, λόγω της αύξησης του ΦΠΑ και των συναφών φόρων.
Μικρή μείωση των εσόδων από φόρους στο εισόδημα , λόγω της μείωσης
του εισοδήματος.
του εισοδήματος.
Μικρή αύξηση των κοινωνικών εισφορών, λόγω της αύξησης των
ασφαλιστικών εισφορών.
ασφαλιστικών εισφορών.
Από την μεριά των δαπανών έχουμε αύξηση
των πρωτογενών δαπανών κατά 2,8% σε σχέση με το 2014.
των πρωτογενών δαπανών κατά 2,8% σε σχέση με το 2014.
Το πρωτογενές πλεόνασμα ανήλθε στο
0,7%, ως αποτέλεσμα του μεγαλύτερου ρυθμού αύξησης των συνολικών εσόδων από τον
αντίστοιχο ρυθμό μεγέθυνσης των πρωτογενών δαπανών.
0,7%, ως αποτέλεσμα του μεγαλύτερου ρυθμού αύξησης των συνολικών εσόδων από τον
αντίστοιχο ρυθμό μεγέθυνσης των πρωτογενών δαπανών.
Οι οφειλές του δημοσίου αυξήθηκαν
από 3,076 δις ευρώ την 31.12.2014, σε 4,685 δις ευρώ την
31.12.2015.
από 3,076 δις ευρώ την 31.12.2014, σε 4,685 δις ευρώ την
31.12.2015.
Το συνολικό ληξιπρόθεσμο υπόλοιπο την 01/01/2016 διαμορφώθηκε σε 86,298 δις
€, παρουσιάζοντας αύξηση έναντι του ληξιπρόθεσμου υπολοίπου της 01/01/15 (75,241 δις €) κατά
14,7%. Οι συνολικές εισπράξεις έναντι
των ληξιπρόθεσμων οφειλών, κατά το 2015 αν ήλθαν σε ,901 δις €,
σημειώνοντας αύξηση κατά 7,3% συγκριτικά με τις αντίστοιχες εισπράξεις του
προηγούμενου έτους (3,636 δις € ). Από τις συνολικές εισπράξεις του 2015,
ποσό 1,641 δις € προέρχεται από
εισπράξεις έναντι ληξιπρόθεσμου υπολοίπου της 30/11/2014 («παλαιό» ληξιπρόθεσμο
χρέος) και ποσό 2,261 δις € προέρχεται από εισπράξεις έναντι ληξιπρόθεσμων
οφειλών της περιόδου 01/12/2014-30/11/2015 («νέο» ληξιπρόθεσμο χρέος).
€, παρουσιάζοντας αύξηση έναντι του ληξιπρόθεσμου υπολοίπου της 01/01/15 (75,241 δις €) κατά
14,7%. Οι συνολικές εισπράξεις έναντι
των ληξιπρόθεσμων οφειλών, κατά το 2015 αν ήλθαν σε ,901 δις €,
σημειώνοντας αύξηση κατά 7,3% συγκριτικά με τις αντίστοιχες εισπράξεις του
προηγούμενου έτους (3,636 δις € ). Από τις συνολικές εισπράξεις του 2015,
ποσό 1,641 δις € προέρχεται από
εισπράξεις έναντι ληξιπρόθεσμου υπολοίπου της 30/11/2014 («παλαιό» ληξιπρόθεσμο
χρέος) και ποσό 2,261 δις € προέρχεται από εισπράξεις έναντι ληξιπρόθεσμων
οφειλών της περιόδου 01/12/2014-30/11/2015 («νέο» ληξιπρόθεσμο χρέος).
Πίνακας 5.
|
Κύρια Μεγέθη Γενικής Κυβέρνησης 2014-2015.
|
||||||||
|
(σε δις ευρώ)
|
||||||||
|
2014
|
2015
|
|||||||
|
Έσοδα
|
82320
|
84668
|
||||||
|
Φόροι στην παραγωγή και στις εισαγωγές(εισπραττόμενοι)
|
|
27772
|
28310
|
|||||
|
Φόροι στο εισόδημα (εισπραττόμενοι)
|
17227
|
16544
|
||||||
|
Κοινωνικές εισφορές (εισπραττόμενες)
|
23847
|
24428
|
||||||
|
Λοιπά τρέχοντα έσοδα
|
9364
|
9964
|
||||||
|
Κεφαλαιακές μεταβιβάσεις (εισπραττόμενες)
|
4110
|
5422
|
||||||
|
Συνολικές Δαπάνες
|
88666
|
97423[4]
|
||||||
|
Πρωτογενείς δαπάνες
|
81677
|
83483
|
||||||
|
Αμοιβές εξαρτημένης εργασίας πληρωμένες
|
21525
|
21447
|
||||||
|
Κοινωνικές παροχές
|
38417
|
38995
|
||||||
|
Προϊόντα και υπηρεσίες
|
8105
|
9319
|
||||||
|
Επιδοτήσεις πληρωμένες
|
1643
|
1659
|
||||||
|
Λοιπές τρέχουσες μεταβιβάσεις ,πληρωμένες
|
3545
|
2736
|
||||||
|
Κεφαλαιακές μεταβιβάσεις , πληρωμένες
|
8442
|
9327
|
||||||
|
Τόκοι πληρωμένοι
|
6989
|
6750
|
||||||
|
Πρωτογενές ισοζύγιο
|
643
|
1175
|
||||||
|
Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης
|
-6346
|
-12755
|
||||||
|
Ισοζύγιο Κεντρικής Κυβέρνησης
|
||||||||
|
Χρέος Γενικής Κυβέρνησης και Μάαστριχτ
|
317117
|
311452
|
||||||
|
(% του ΑΕΠ)
(Ως
|
% του ΑΕΠ)
|
)
|
2014
|
2015
|
||||
|
Έσοδα
|
46,4
|
48,1
|
||||||
|
Φόροι στην παραγωγή και στις εισαγωγές(εισπραττόμενοι)
|
|
15,6
|
||||||
|
Φόροι στο εισόδημα (εισπραττόμενοι)
|
9,7
|
|||||||
|
Κοινωνικές εισφορές (εισπραττόμενες)
|
13,4
|
|||||||
|
Λοιπά τρέχοντα έσοδα
|
5,3
|
|||||||
|
Κεφαλαιακές μεταβιβάσεις εισπραττόμενες)
|
2,3
|
|||||||
|
Συνολικές Δαπάνες
|
49,9
|
55,3[5]
|
||||||
|
Πρωτογενείς δαπάνες
|
46
|
51,5
|
||||||
|
Αμοιβές εξαρτημένης εργασίας πληρωμένες
|
12,1
|
|||||||
|
Κοινωνικές παροχές
|
21,6
|
|||||||
|
Προϊόντα και υπηρεσίες
|
4,6
|
|||||||
|
Επιδοτήσεις πληρωμένες
|
0,9
|
|||||||
|
Λοιπές τρέχουσες μεταβιβάσεις ,πληρωμένες
|
2
|
|||||||
|
Κεφαλαιακές μεταβιβάσεις , πληρωμένες
|
4,8
|
|||||||
|
Τόκοι πληρωμένοι
|
3,9
|
3,8
|
||||||
|
Πρωτογενές ισοζύγιο
|
0,4
|
0,7[6]
|
||||||
|
Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης
|
-3,6
|
-7,2
|
||||||
|
Ισοζύγιο Κεντρικής Κυβέρνησης
|
||||||||
|
Χρέος Γενικής Κυβέρνησης και Μάαστριχτ
|
178,6
|
176,9
|
||||||
|
ΑΕΠ σε αγοραίες τιμές (εκατομμύρια ευρώ)
|
177,559
|
|||||||
Συμπέρασμα.
Το 2015 η ελληνική οικονομία ουσιαστικά κινήθηκε σε φθίνοντες ρυθμούς και
με τη δύναμη της αδρανείας που προερχόταν από τις εξελίξεις του 2014. Μακροοικονομικά
δεν παρέμβασης δεν παρατηρήθηκε.
Αντιθέτως η μόνη παρέμβαση ήταν η περαιτέρω άνοδος της φορολογικής απορρόφησης.
με τη δύναμη της αδρανείας που προερχόταν από τις εξελίξεις του 2014. Μακροοικονομικά
δεν παρέμβασης δεν παρατηρήθηκε.
Αντιθέτως η μόνη παρέμβαση ήταν η περαιτέρω άνοδος της φορολογικής απορρόφησης.
Τώρα ας δούμε ένα ζήτημα που διατηρείται στο δημόσιο διάλογο χωρίς να
δίνεται η σωστή του διάσταση ή σωστότερα χωρίς να δίνεται η σφαιρική όψη του ζητήματος. Πρόκειται για
τη σύγκριση (στατική και ceteris paribus) της συμφωνίας κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ –ΑΝΕΛ ως προς τα πρωτογενή πλεονάσματα με
την αντίστοιχη της κυβέρνησης ΝΔ-ΠΑΣΟΚ , για τα έτη 2015-2018.
δίνεται η σωστή του διάσταση ή σωστότερα χωρίς να δίνεται η σφαιρική όψη του ζητήματος. Πρόκειται για
τη σύγκριση (στατική και ceteris paribus) της συμφωνίας κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ –ΑΝΕΛ ως προς τα πρωτογενή πλεονάσματα με
την αντίστοιχη της κυβέρνησης ΝΔ-ΠΑΣΟΚ , για τα έτη 2015-2018.
Υποθέτουμε ότι και στις δύο περιπτώσεις εφαρμόζεται επακριβώς η συμφωνία
και επιτυγχάνονται επακριβώς τα προβλεπόμενα αποτελέσματα.
και επιτυγχάνονται επακριβώς τα προβλεπόμενα αποτελέσματα.
Στην περίπτωση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ , θα είχαμε την υποχρέωση δημιουργίας
σωρευτικών πρωτογενών πλεονασμάτων ύψους
31,38 δις ευρώ ενώ παράλληλα το ΑΕΠ θα μεγεθύνονταν σωρευτικά κατά 25,0 δις
ευρώ. Δηλαδή κατά μέσο όρο ετήσια μεγέθυνση πρωτογενών πλεονασμάτων 4,05%
και αντίστοιχη κατά μέσο όρο ετήσια μεγέθυνση του ΑΕΠ 3,35%.
σωρευτικών πρωτογενών πλεονασμάτων ύψους
31,38 δις ευρώ ενώ παράλληλα το ΑΕΠ θα μεγεθύνονταν σωρευτικά κατά 25,0 δις
ευρώ. Δηλαδή κατά μέσο όρο ετήσια μεγέθυνση πρωτογενών πλεονασμάτων 4,05%
και αντίστοιχη κατά μέσο όρο ετήσια μεγέθυνση του ΑΕΠ 3,35%.
Στην περίπτωση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, θα είχαμε την υποχρέωση δημιουργίας
σωρευτικών πρωτογενών πλεονασμάτων ύψους
11,63 δις ευρώ ενώ παράλληλα το ΑΕΠ θα μεγεθύνονταν σωρευτικά κατά 8,2 δις
ευρώ. Δηλαδή κατά μέσο όρο ετήσια μεγέθυνση πρωτογενών πλεονασμάτων 1,5%
και αντίστοιχη κατά μέσο όρο ετήσια μεγέθυνση του ΑΕΠ 1,2%.
σωρευτικών πρωτογενών πλεονασμάτων ύψους
11,63 δις ευρώ ενώ παράλληλα το ΑΕΠ θα μεγεθύνονταν σωρευτικά κατά 8,2 δις
ευρώ. Δηλαδή κατά μέσο όρο ετήσια μεγέθυνση πρωτογενών πλεονασμάτων 1,5%
και αντίστοιχη κατά μέσο όρο ετήσια μεγέθυνση του ΑΕΠ 1,2%.
Δηλαδή η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ αντάλλαξε μείωση 20,0 δις ευρώ πρωτογενές
πλεόνασμα με σωρευτική μείωση του ΑΕΠ κατά
16,8 δις ευρώ.[7]
πλεόνασμα με σωρευτική μείωση του ΑΕΠ κατά
16,8 δις ευρώ.[7]
Υπάρχει τρόπος να συγκρίνουμε τις δύο συμφωνίες;
Δύσκολο. Παρότι, με τη συμφωνία ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ μειώθηκαν σημαντικά
οι δημοσιονομικές υποχρεώσεις, εντούτοις
η μείωση του ΑΕΠ είναι εξίσου σημαντική. Θεωρώ,
αν ήταν να επιλέξω, θα επέλεγα τη μεγέθυνση του ΑΕΠ , διότι όπως είπα παραπάνω αυτό
είναι το κρίσιμο και βασικό μέγεθος που καθορίζει όλες τις υπόλοιπες μεταβλητές
καθώς και όλες τις εξηγήσεις.
Δύσκολο. Παρότι, με τη συμφωνία ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ μειώθηκαν σημαντικά
οι δημοσιονομικές υποχρεώσεις, εντούτοις
η μείωση του ΑΕΠ είναι εξίσου σημαντική. Θεωρώ,
αν ήταν να επιλέξω, θα επέλεγα τη μεγέθυνση του ΑΕΠ , διότι όπως είπα παραπάνω αυτό
είναι το κρίσιμο και βασικό μέγεθος που καθορίζει όλες τις υπόλοιπες μεταβλητές
καθώς και όλες τις εξηγήσεις.
Κλείνοντας θα ήθελα να σημειώσω , για ακόμη μια
φορά, το ατελέσφορο και των δύο συμφωνιών προκειμένου να εξέλθει η ελληνική οικονομία
από την κρίση. Όμως αυτό έχει ήδη συζητηθεί και αποκαλυφθεί.
φορά, το ατελέσφορο και των δύο συμφωνιών προκειμένου να εξέλθει η ελληνική οικονομία
από την κρίση. Όμως αυτό έχει ήδη συζητηθεί και αποκαλυφθεί.
[1]Σύμφωνα , με
τις διατάξεις της παρ. 31 του άρθρου 1 του Ν.4334/2015
(Φ.Ε.Κ.80/τ.Α΄/16-7-2015) «Επείγουσες ρυθμίσεις για τη διαπραγμάτευση και
σύναψη συμφωνίας με το Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης (ΕΜΣ)», από 1/7/2015,
αυξάνεται το ποσοστό εισφοράς για υγειονομική περίθαλψη που παρακρατείται από
τις κύριες συντάξεις όλων των Ασφαλιστικών Οργανισμών, του Δημοσίου και του
Ν.Α.Τ., από 4% σε 6%.
τις διατάξεις της παρ. 31 του άρθρου 1 του Ν.4334/2015
(Φ.Ε.Κ.80/τ.Α΄/16-7-2015) «Επείγουσες ρυθμίσεις για τη διαπραγμάτευση και
σύναψη συμφωνίας με το Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης (ΕΜΣ)», από 1/7/2015,
αυξάνεται το ποσοστό εισφοράς για υγειονομική περίθαλψη που παρακρατείται από
τις κύριες συντάξεις όλων των Ασφαλιστικών Οργανισμών, του Δημοσίου και του
Ν.Α.Τ., από 4% σε 6%.
[2] Κώστας Μελάς, Μπροστά στη νέα
ανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού συστήματος.
https://www.kostasmelas.gr/2015/10/blog-post_5.html
ανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού συστήματος.
https://www.kostasmelas.gr/2015/10/blog-post_5.html
|
[4] Συμπεριλαμβάνονται
7,2 δις ευρώ για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών. Τα στοιχεία του 2015 προέρχονται από ΕΛΣΤΑΤ, Δημοσιονομικά στοιχεία για την περίοδο 2012-2015, Πειραιάς, 21 Απριλίου 2016 . |
[5] Το Πρωτογενές
Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης ορίζεται εδώ ως το ESA 2010 και
διαφέρει από τον ορισμό του Πρωτογενούς
Ισοζυγίου που χρησιμοποιείται στο
πλαίσιο του Προγράμματος Οικονομικής Προσαρμογής για την Ελλάδα. Συγκεκριμένα
αφαιρούνται οι δαπάνες για την ανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού συστήματος που
για το 2015 ανέρχονται σε 7,2 δις ευρώ ή 4,1% του ΑΕΠ.
Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης ορίζεται εδώ ως το ESA 2010 και
διαφέρει από τον ορισμό του Πρωτογενούς
Ισοζυγίου που χρησιμοποιείται στο
πλαίσιο του Προγράμματος Οικονομικής Προσαρμογής για την Ελλάδα. Συγκεκριμένα
αφαιρούνται οι δαπάνες για την ανακεφαλαιοποίηση του τραπεζικού συστήματος που
για το 2015 ανέρχονται σε 7,2 δις ευρώ ή 4,1% του ΑΕΠ.
[7] Πρόκειται
για απλούς αλγεβρικούς υπολογισμούς και όχι για θέματα που συζητούνται υπό την οικονομική
λογική.
για απλούς αλγεβρικούς υπολογισμούς και όχι για θέματα που συζητούνται υπό την οικονομική
λογική.
