Η σύγχρονη
οικονομική κρίση , εκτός των άλλων , οδήγησε σε κρίση και τις μακροοικονομικές
αντιλήψεις που διαμορφώθηκαν την περίοδο των τελευταίων περίπου είκοσι ετών και
έγιναν γνωστές ως «μεγάλη μετριοπάθεια» (great moderation)[1].
οικονομική κρίση , εκτός των άλλων , οδήγησε σε κρίση και τις μακροοικονομικές
αντιλήψεις που διαμορφώθηκαν την περίοδο των τελευταίων περίπου είκοσι ετών και
έγιναν γνωστές ως «μεγάλη μετριοπάθεια» (great moderation)[1].
Το βασικό
μεθοδολογικό πλαίσιο της συγκεκριμένης
αντίληψης περιλάμβανε : α) την ευρεία
αποδοχή της χρήσης του DSGE (dynamic stochastic general equilibrium)
υποδείγματος για τη μελέτη των μακροοικονομικών διακυμάνσεων (επιχειρηματικών
κύκλων) και την αξιολόγηση της μακροοικονομικής πολιτικής και β) την αντίληψη
ότι μια ανεξάρτητη ΚΤ μπορεί να διαχειρίζεται επιτυχώς το στόχο του πληθωρισμού
αντιδρώντας στις κυκλικές εξελίξεις έτσι ώστε να ελαχιστοποιεί το εύρος των
διακυμάνσεων.
μεθοδολογικό πλαίσιο της συγκεκριμένης
αντίληψης περιλάμβανε : α) την ευρεία
αποδοχή της χρήσης του DSGE (dynamic stochastic general equilibrium)
υποδείγματος για τη μελέτη των μακροοικονομικών διακυμάνσεων (επιχειρηματικών
κύκλων) και την αξιολόγηση της μακροοικονομικής πολιτικής και β) την αντίληψη
ότι μια ανεξάρτητη ΚΤ μπορεί να διαχειρίζεται επιτυχώς το στόχο του πληθωρισμού
αντιδρώντας στις κυκλικές εξελίξεις έτσι ώστε να ελαχιστοποιεί το εύρος των
διακυμάνσεων.
Επίσης
περιλάμβανε και τις παρακάτω αντιλήψεις όλες προερχόμενες από το οπλοστάσιο της
Νέας Κλασικής Μακροοικονομίας[2] : γ) τη διαχρονική αριστοποίηση των νοικοκυριών. Η
άποψη αυτή είναι σημαντική θεωρητικά
διότι μέσω αυτής στηρίζεται η άποψη ότι οι επενδύσεις εξαρτώνται μόνο από το
κόστος του κεφαλαίου , εξοστρακίζοντας κάθε δυνατότητα να έχουν κάποιο ρόλο της
κεϋνσιανής προέλευσης animal spirits καθώς και οποιαδήποτε αποτελέσματα
χρονικής υστέρησης.
περιλάμβανε και τις παρακάτω αντιλήψεις όλες προερχόμενες από το οπλοστάσιο της
Νέας Κλασικής Μακροοικονομίας[2] : γ) τη διαχρονική αριστοποίηση των νοικοκυριών. Η
άποψη αυτή είναι σημαντική θεωρητικά
διότι μέσω αυτής στηρίζεται η άποψη ότι οι επενδύσεις εξαρτώνται μόνο από το
κόστος του κεφαλαίου , εξοστρακίζοντας κάθε δυνατότητα να έχουν κάποιο ρόλο της
κεϋνσιανής προέλευσης animal spirits καθώς και οποιαδήποτε αποτελέσματα
χρονικής υστέρησης.
δ)
Το Ρικαρντιανό θεώρημα ισοδυναμίας , σύμφωνα με το οποίο οποιοσδήποτε τρόπος
χρηματοδότησης των δημοσίων δαπανών έχει τις ίδιες συνέπειες και ουσιαστικά
είναι άνευ σημασίας , απαξιώνοντας την
χρησιμοποίηση της δημοσιονομικής πολιτικής ως εργαλείου της οικονομικής
πολιτικής και ε) Το δυνητικό προϊόν της οικονομίας , το επίπεδο των πραγματικών
μισθών , το πραγματικό επιτόκιο ισορροπίας προσδιορίζονται μόνο από την
τεχνολογία και τις προτιμήσεις .
Το Ρικαρντιανό θεώρημα ισοδυναμίας , σύμφωνα με το οποίο οποιοσδήποτε τρόπος
χρηματοδότησης των δημοσίων δαπανών έχει τις ίδιες συνέπειες και ουσιαστικά
είναι άνευ σημασίας , απαξιώνοντας την
χρησιμοποίηση της δημοσιονομικής πολιτικής ως εργαλείου της οικονομικής
πολιτικής και ε) Το δυνητικό προϊόν της οικονομίας , το επίπεδο των πραγματικών
μισθών , το πραγματικό επιτόκιο ισορροπίας προσδιορίζονται μόνο από την
τεχνολογία και τις προτιμήσεις .
Εντός αυτού του
πλαισίου οι Νεοκεϋνσιανοί επιχειρούν να εισάγουν ορισμένα μη-κλασικά
χαρακτηριστικά , κεϋνσιανής προέλευσης , όπως να δώσουν κάποιο ρόλο στην ενεργό
ζήτηση και σε ορισμένες πολιτικές σταθεροποίησης κυρίως όσον αφορά στην χρήση
της Νομισματικής πολιτικής. Οι εισαγωγές αυτές βασίζονται σε μια σειρά
υποδειγμάτων μικροθεμελίωσης , όπου οι ακαμψίες σε ορισμένες ονομαστικές
μεταβλητές δεν επιτρέπουν στους μισθούς και στις τιμές να «εκκαθαρίσουν» τις
αγορές εργασίας και προϊόντων συνεχώς. Οι ακαμψίες αυτές αποτελούν την αιτία
ύπαρξης επιπτώσεων στα πραγματικά μεγέθη μετά από τις αλλαγές των ονομαστικών
μεγεθών. Συνεπώς , αν αυτές οι
ακαμψίες εκλείψουν θα εξαφανισθούν και
οι επιπτώσεις επί των πραγματικών μεγεθών.
πλαισίου οι Νεοκεϋνσιανοί επιχειρούν να εισάγουν ορισμένα μη-κλασικά
χαρακτηριστικά , κεϋνσιανής προέλευσης , όπως να δώσουν κάποιο ρόλο στην ενεργό
ζήτηση και σε ορισμένες πολιτικές σταθεροποίησης κυρίως όσον αφορά στην χρήση
της Νομισματικής πολιτικής. Οι εισαγωγές αυτές βασίζονται σε μια σειρά
υποδειγμάτων μικροθεμελίωσης , όπου οι ακαμψίες σε ορισμένες ονομαστικές
μεταβλητές δεν επιτρέπουν στους μισθούς και στις τιμές να «εκκαθαρίσουν» τις
αγορές εργασίας και προϊόντων συνεχώς. Οι ακαμψίες αυτές αποτελούν την αιτία
ύπαρξης επιπτώσεων στα πραγματικά μεγέθη μετά από τις αλλαγές των ονομαστικών
μεγεθών. Συνεπώς , αν αυτές οι
ακαμψίες εκλείψουν θα εξαφανισθούν και
οι επιπτώσεις επί των πραγματικών μεγεθών.
Με απλά λόγια , όλο αυτό το «περίπλοκο» οπλοστάσιο,
ουσιαστικά οδηγούσε στην τόσο γνωστή αντίληψη ότι το ΑΕΠ και η απασχόληση
κινούνταν παράλληλα (συσχετίζονταν θετικά) πολύ κοντά στο επίπεδο της πλήρους
απασχόλησης (φυσικό ποσοστό ανεργίας) και ότι η αγορά, χωρίς κυβερνητικές
παρεμβάσεις , σε περιπτώσεις αποκλίσεων θα αποκαθιστούσε πάλι την ισορροπία στο
φυσικό ποσοστό ανεργίας. Το πολύ-πολύ, αν χρειαζόταν, σύμφωνα με τους
νέο-κεϋνσιανούς, η νομισματική πολιτική θα αποκαθιστούσε την πολυπόθητη
ισορροπία. Το μόνο ζήτημα ήταν η έλεγχος της παρουσιαζόμενης διακύμανσης του
ΑΕΠ και της απασχόλησης γύρω από το κανονικό σημείο ισορροπίας.
ουσιαστικά οδηγούσε στην τόσο γνωστή αντίληψη ότι το ΑΕΠ και η απασχόληση
κινούνταν παράλληλα (συσχετίζονταν θετικά) πολύ κοντά στο επίπεδο της πλήρους
απασχόλησης (φυσικό ποσοστό ανεργίας) και ότι η αγορά, χωρίς κυβερνητικές
παρεμβάσεις , σε περιπτώσεις αποκλίσεων θα αποκαθιστούσε πάλι την ισορροπία στο
φυσικό ποσοστό ανεργίας. Το πολύ-πολύ, αν χρειαζόταν, σύμφωνα με τους
νέο-κεϋνσιανούς, η νομισματική πολιτική θα αποκαθιστούσε την πολυπόθητη
ισορροπία. Το μόνο ζήτημα ήταν η έλεγχος της παρουσιαζόμενης διακύμανσης του
ΑΕΠ και της απασχόλησης γύρω από το κανονικό σημείο ισορροπίας.
Η οικονομική κρίση διέλυσε κυριολεκτικά αυτές
τις αντιλήψεις. Επανέφερε στο προσκήνιο τα «οικονομικά της ύφεσης» που για τους
θιασώτες της «μεγάλης μετριοπάθειας» αποτελούσαν ιστορικά γεγονότα άξια για να
ασχοληθεί κανείς μαζί τους μόνον ως τέτοια.
τις αντιλήψεις. Επανέφερε στο προσκήνιο τα «οικονομικά της ύφεσης» που για τους
θιασώτες της «μεγάλης μετριοπάθειας» αποτελούσαν ιστορικά γεγονότα άξια για να
ασχοληθεί κανείς μαζί τους μόνον ως τέτοια.
Η
πραγματικότητα είναι σκληρή με το υπόδειγμα της «μεγάλης μετριοπάθειας».
Συγκεκριμένα: Οι γραφικές παραστάσεις 1,2, δείχνουν το «άνοιγμα» μεταξύ του
δυνητικού και του πραγματοποιημένου (actual) ΑΕΠ , στις ΗΠΑ και Ευρωζώνη[3].
πραγματικότητα είναι σκληρή με το υπόδειγμα της «μεγάλης μετριοπάθειας».
Συγκεκριμένα: Οι γραφικές παραστάσεις 1,2, δείχνουν το «άνοιγμα» μεταξύ του
δυνητικού και του πραγματοποιημένου (actual) ΑΕΠ , στις ΗΠΑ και Ευρωζώνη[3].
Είναι φανερό
δια γυμνού οφθαλμού ότι το «άνοιγμα» μεταξύ δυνητικού και πραγματοποιούμενου
ΑΕΠ , τόσο στις ΗΠΑ όσο και την Ευρωζώνη
,είναι μεγάλο από το έτος 2008 και συνεχίζει να είναι μεγάλο ακόμη και στις
περιπτώσεις που έχει επέλθει αναθεώρηση του δυνητικού ΑΕΠ (περίοδος 2008-2014).
Μάλιστα στην ευρωζώνη το «άνοιγμα» αγγίζει το 15,0%, παρότι η εκτίμηση για το δυνητικό
ΑΕΠ έχει μειωθεί κατά 10,0%.
δια γυμνού οφθαλμού ότι το «άνοιγμα» μεταξύ δυνητικού και πραγματοποιούμενου
ΑΕΠ , τόσο στις ΗΠΑ όσο και την Ευρωζώνη
,είναι μεγάλο από το έτος 2008 και συνεχίζει να είναι μεγάλο ακόμη και στις
περιπτώσεις που έχει επέλθει αναθεώρηση του δυνητικού ΑΕΠ (περίοδος 2008-2014).
Μάλιστα στην ευρωζώνη το «άνοιγμα» αγγίζει το 15,0%, παρότι η εκτίμηση για το δυνητικό
ΑΕΠ έχει μειωθεί κατά 10,0%.
Γραφική παράσταση 1. Πραγματοποιηθέν
και δυνητικό ΑΕΠ στις ΗΠΑ.
και δυνητικό ΑΕΠ στις ΗΠΑ.
Sources: Congressional Budget Office, Bureau of
Economic Analysis
Economic Analysis
Γραφική παράσταση 2. Πραγματοποιηθέν και δυνητικό ΑΕΠ στην ευρωζώνη.
Sources: IMF World Economic Outlook Databases,
Bloomberg
Bloomberg
Μάλιστα , σύμφωνα με τον Summer, οι
εξελίξεις στην ευρωζώνη προσομοιάζουν πάρα πολύ
με τις αντίστοιχες εξελίξεις στην Ιαπωνία της δεκαετίας του 1990, όταν
«έσπασε» η οικονομική φούσκα και εισήλθε σε μακροχρόνια στασιμότητα. (Γραφική παράσταση
2). Η υπόθεση που περιγράφει τη σημερινή μακροοικονομική κατάσταση της αναπτυγμένης
δύσης, είναι η «νέα μακροχρόνια στασιμότητα» (new secular stagnation).
εξελίξεις στην ευρωζώνη προσομοιάζουν πάρα πολύ
με τις αντίστοιχες εξελίξεις στην Ιαπωνία της δεκαετίας του 1990, όταν
«έσπασε» η οικονομική φούσκα και εισήλθε σε μακροχρόνια στασιμότητα. (Γραφική παράσταση
2). Η υπόθεση που περιγράφει τη σημερινή μακροοικονομική κατάσταση της αναπτυγμένης
δύσης, είναι η «νέα μακροχρόνια στασιμότητα» (new secular stagnation).
Γραφική παράσταση
3. Ιαπωνία και Ευρωζώνη : προβλέψεις vs πραγματικότητα.
3. Ιαπωνία και Ευρωζώνη : προβλέψεις vs πραγματικότητα.
Sources: OECD 1992 “Long Term Prospects For The
World Economy”, IMF 2007, 2007 & 2014 WEO Database
World Economy”, IMF 2007, 2007 & 2014 WEO Database
Το
ερώτημα που προκύπτει αβίαστα είναι αν η
σημερινή μακροοικονομική κατάσταση της οικονομίας των αναπτυγμένων χωρών της
δύσης (η λεγόμενη new
secular stagnation)
, αντιπροσωπεύει απλά μια αναστρέψιμη
κατάσταση ασκώντας τις συμβατικές κεϋνσιανές μακροοικονομικές πολιτικές ή παραπέμπουν σε σοβαρούς και μακροχρόνιους
περιορισμούς στη συσσώρευση του κεφαλαίου στις χώρες αυτές.
ερώτημα που προκύπτει αβίαστα είναι αν η
σημερινή μακροοικονομική κατάσταση της οικονομίας των αναπτυγμένων χωρών της
δύσης (η λεγόμενη new
secular stagnation)
, αντιπροσωπεύει απλά μια αναστρέψιμη
κατάσταση ασκώντας τις συμβατικές κεϋνσιανές μακροοικονομικές πολιτικές ή παραπέμπουν σε σοβαρούς και μακροχρόνιους
περιορισμούς στη συσσώρευση του κεφαλαίου στις χώρες αυτές.
Αν
ισχύει το πρώτο τότε μπορούμε να αναμένουμε
στο προσεχές μέλλον , με την απομάκρυνση των νεοφιλελεύθερων οικονομικών
δογμάτων και την επανάκαμψη των άμεσα παρεμβατικών οικονομικών πολιτικών , τη «ρύθμιση της συσσώρευσης» σύμφωνα με
κεϋνσιανές – σοσιαλδημοκρατικές πολιτικές
και άρα την επαναδιοχέτευση του παραγόμενου πλούτου στην οικονομία ,ώστε να
συνεχίζει να λειτουργεί αναπόσπαστο ένα σύστημα διευρυμένης αναπαραγωγής.
ισχύει το πρώτο τότε μπορούμε να αναμένουμε
στο προσεχές μέλλον , με την απομάκρυνση των νεοφιλελεύθερων οικονομικών
δογμάτων και την επανάκαμψη των άμεσα παρεμβατικών οικονομικών πολιτικών , τη «ρύθμιση της συσσώρευσης» σύμφωνα με
κεϋνσιανές – σοσιαλδημοκρατικές πολιτικές
και άρα την επαναδιοχέτευση του παραγόμενου πλούτου στην οικονομία ,ώστε να
συνεχίζει να λειτουργεί αναπόσπαστο ένα σύστημα διευρυμένης αναπαραγωγής.
Αντιθέτως
αν ισχύει το δεύτερο, και η διόγκωση και ο ρόλος του χρηματοπιστωτικού τομέα αποτελεί δομικό
χαρακτηριστικό της συσσώρευσης του κεφαλαίου στην παρούσα χρονική περίοδο, τα πράγματα περιπλέκονται περισσότερο. Ως
άμεσο συμπέρασμα προκύπτει η μονιμότητα των
δυσκολιών της διευρυμένης αναπαραγωγής του κεφαλαίου ,περίπου μια κατάσταση εμμενούς στασιμότητας
της παραγωγής.
αν ισχύει το δεύτερο, και η διόγκωση και ο ρόλος του χρηματοπιστωτικού τομέα αποτελεί δομικό
χαρακτηριστικό της συσσώρευσης του κεφαλαίου στην παρούσα χρονική περίοδο, τα πράγματα περιπλέκονται περισσότερο. Ως
άμεσο συμπέρασμα προκύπτει η μονιμότητα των
δυσκολιών της διευρυμένης αναπαραγωγής του κεφαλαίου ,περίπου μια κατάσταση εμμενούς στασιμότητας
της παραγωγής.
Η
άσκηση ευρείας επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής (όπως την περίοδο του New Deal) προϋποθέτει το σπάσιμο της
παγκοσμιοποίησης και κατά συνέπεια πρωταρχικά
και του βασικού φέροντα πυλώνα του : της σημερινής αρχιτεκτονικής του
παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος.
άσκηση ευρείας επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής (όπως την περίοδο του New Deal) προϋποθέτει το σπάσιμο της
παγκοσμιοποίησης και κατά συνέπεια πρωταρχικά
και του βασικού φέροντα πυλώνα του : της σημερινής αρχιτεκτονικής του
παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Δεν μπορεί να
υπάρξει εγγυημένη απάντηση σε αυτή την ερώτηση. Στην παρούσα φάση της
ιστορίας του καπιταλισμού , η συνύπαρξη της παρατηρούμενης στασιμότητας στον παραγωγικό τομέα –των
αναπτυγμένων οικονομιών της Δύσης- και της διόγκωσης του χρηματοπιστωτικού
τομέα μπορεί να συνεχιστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα.[4]. Με ότι αυτό συνεπάγεται.
υπάρξει εγγυημένη απάντηση σε αυτή την ερώτηση. Στην παρούσα φάση της
ιστορίας του καπιταλισμού , η συνύπαρξη της παρατηρούμενης στασιμότητας στον παραγωγικό τομέα –των
αναπτυγμένων οικονομιών της Δύσης- και της διόγκωσης του χρηματοπιστωτικού
τομέα μπορεί να συνεχιστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα.[4]. Με ότι αυτό συνεπάγεται.
Πιστεύοντας στην ισχύ την ετερογένεια των
σκοπών της ιστορίας , δεν μπορεί να αποκλεισθεί καμιά από τις δύο αλλά και όποιες άλλες εξελίξεις μπορούν
θεωρητικά να υπάρξουν. Όμως πεποίθησή μας είναι
ότι στο προσεχές μέλλον και με το
υπάρχον γεωπολιτικό πλαίσιο δεν μπορεί
να επαναληφθούν καταστάσεις του παρελθόντος τουλάχιστον με τον ίδιο τρόπο.
σκοπών της ιστορίας , δεν μπορεί να αποκλεισθεί καμιά από τις δύο αλλά και όποιες άλλες εξελίξεις μπορούν
θεωρητικά να υπάρξουν. Όμως πεποίθησή μας είναι
ότι στο προσεχές μέλλον και με το
υπάρχον γεωπολιτικό πλαίσιο δεν μπορεί
να επαναληφθούν καταστάσεις του παρελθόντος τουλάχιστον με τον ίδιο τρόπο.
Όμως
είναι απολύτως βέβαιο ότι , όπως σε κάθε κρίση,
θα υπάρξουν και νικητές και
ηττημένοι.
είναι απολύτως βέβαιο ότι , όπως σε κάθε κρίση,
θα υπάρξουν και νικητές και
ηττημένοι.
[1] Remarks
by Governor Ben S. Bernanke, The Great Moderation , At the meetings of the Eastern
Economic Association, Washington, DC .February 20, 2004 .
by Governor Ben S. Bernanke, The Great Moderation , At the meetings of the Eastern
Economic Association, Washington, DC .February 20, 2004 .
Steven J.
Davis and James A. Kahn, Interpreting the Great Moderation:
Davis and James A. Kahn, Interpreting the Great Moderation:
Changes in
the Volatility of Economic Activity at the Macro and Micro Levels, Journal of Economic Perspectives—Volume 22, Number 4—Fall 2008—Pages
155–180
the Volatility of Economic Activity at the Macro and Micro Levels, Journal of Economic Perspectives—Volume 22, Number 4—Fall 2008—Pages
155–180
[2]
Κ. Μελάς, Η Νομισματική Πολιτική στο Υπόδειγμα «Νέα Συναίνεση». (New consensus
model).
https://www.kostasmelas.gr/2012/03/new-consensus-model_25.html
[3] Lawrence Summers, Reflections on the new ‘Secular Stagnation
hypothesis’ Vox.org, 30 October 2014
[4] Magdoff .H- Sweezy. P,
Production and Finance. Monthly Review, Volume 35, No 1, May 1983, pages
11-12.
Production and Finance. Monthly Review, Volume 35, No 1, May 1983, pages
11-12.
