Θα ήταν χρήσιμη μια αναφορά στην πρόσφατη συζήτηση για την ασκούμενη δημοσιονομική πολιτική. Από την αρχή εκδήλωσης της κρίσης , η συζήτηση εξελίχθηκε σε διακριτά στάδια. Στο πρώτο στάδιο (2008) κυριάρχησε η άποψη για την ανάγκη δημοσιονομικών κινήτρων , ώστε να αποφευχθεί μια άλλη Ύφεση. Μετά το 2010, το επίκεντρο έγινε η δημοσιονομική σταθεροποίηση , καθώς το υψηλό ΔΧ άρχισε να διευρύνεται περαιτέρω. Η αλλαγή της πολιτικής πραγματοποιήθηκε σε ένα περιβάλλον όπου η παγκόσμια οικονομία δεν είχε επανέλθει ολοκληρωτικά στην ανάκαμψη, ενώ η νομισματική πολιτική με επιτόκια κοντά στο μηδέν φαίνεται να είχε ελάχιστες δυνατότητες «να σπρώξει» την ανάκαμψη. Πρόσφατα, η επίκληση της λιτότητας έρχεται πάλι στο προσκήνιο.

Μεγάλος αριθμός αναπτυγμένων ευρωπαϊκών  κρατών  έχουν αρχίσει να εφαρμόζουν την τελευταία περίοδο , πολιτικές σταθερής και δραστικής δημοσιονομικής προσαρμογής. Οι πολιτικές αυτές εντάσσονται ή σωστότερα απορρέουν από μια θεωρητική προβληματική , σύμφωνα με την οποία , θεωρούνται άκρως απαραίτητες έτσι ώστε οι Χρηματοπιστωτικές Αγορές (ΧΠΑ) να εκτιμήσουν  με θετικό τρόπο ότι το Δημόσιο Χρέος (ΔΧ) των χωρών αυτών είναι διαχειρίσιμο. Βεβαίως οι σκληρές αυτές δημοσιονομικές πολιτικές φαίνεται να συμβαδίζουν με υποχωρήσεις του ρυθμού μεγέθυνσης του ΑΕΠ και σε πολλές χώρες και σε αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης.  Τα γεγονότα αυτά έχουν δώσει λαβή σε δηλώσεις πολλών αναλυτών της οικονομικής συγκυρίας, σύμφωνα με τις οποίες υποστηρίζεται ότι η επιβαλλόμενη και ασκούμενη  συγκεκριμένη οικονομική πολιτική προκαλεί αυτοτροφοδοτούμενο καθοδικό φαύλο οικονομικό  κύκλο , δεδομένου ότι η αρνητική επίδραση στο ρυθμό μεγέθυνσης του ΑΕΠ προκαλεί αναπόφευκτα , μέσω των δημοσιονομικών πολλαπλασιαστών , χειροτέρευση της δημοσιονομικής θέσης , ως εκ τούτου απαιτούνται νέα μέτρα τα οποία οδηγούν σε νέο κύκλο παρόμοιο με τον προηγούμενο κτλ.

Όμως σύμφωνα ακόμα και με τον Υπεύθυνο Οικονομολόγο του ΔΝΤ, Olivier Blanchard[1], αλλά και τον Δ/ντή του Δημοσιονομικού Τομέα του ΔΝΤ, Carlo Cottareli[2]  , η συμπεριφορά των ΧΠΑ  είναι περισσότερο σύνθετη ως προς την αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας των χωρών που υποφέρουν από την αύξηση του ΔΧ/ΑΕΠ ,  από την παρακολούθηση απλά της προσπάθειας  δημοσιονομικής προσαρμογής , όπως επιχειρείται στην παρούσα κρίση  . Είναι σίγουρο ότι οι ΧΠΑ δεν αγαπούν    τα μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα ή τα υψηλά ΔΧ/ΑΕΠ.  Όμως δεν αρέσκονται συγχρόνως  σε χαμηλούς ρυθμούς μεγέθυνσης του ΑΕΠ και κυριολεκτικά απεχθάνονται  αντίστοιχα τους αρνητικούς ρυθμούς  μεγέθυνσης [3]. Μάλιστα για να είμαστε περισσότερο ακριβείς επιθυμούν ρυθμούς μεγέθυνσης του ΑΕΠ , τέτοιους ώστε να δημιουργείται ικανή λειτουργική πηγή για την αποπληρωμή του ΔΧ. Απόδειξη αυτής της συμπεριφοράς των ΧΠΑ είναι η πρόσφατη υποβάθμιση αρκετών ευρωπαϊκών χωρών , ακριβώς για το λόγο ότι οι εκτιμήσεις για τη μεγέθυνση του ΑΕΠ ήταν χαμηλή έως αρνητική. Οι φράσεις που χρησιμοποίησε η Standard and Poors  ήταν : «μια μεταρρυθμιστική  διαδικασία βασισμένη  μόνο στον πυλώνα της δημοσιονομικής προσαρμογής (λιτότητας) , κινδυνεύει να μεταβληθεί σε μια αυτό-διαψευδόμενη διαδικασία , καθώς η εγχώρια ζήτηση πέφτει δραστικά μαζί με την αυξανόμενη ανησυχία των καταναλωτών σχετικά με την εξασφάλιση των θέσεων εργασίας και του διαθέσιμου εισοδήματος , μειώνοντας τα έσοδα του δημοσίου από φόρους».  Όλες οι υπάρχουσες αναλύσεις δείχνουν ότι όταν οι χώρες «σκληραίνουν» τη δημοσιονομική πολιτική και η οικονομία επιβραδύνεται , μερικά από τα κέρδη που προέρχονται από τα καλύτερα δημοσιονομικά αποτελέσματα θα μπορούσαν να χαθούν μέσω της χαμηλότερης μεγέθυνσης του ΑΕΠ. Εμπειρικά έχει επιβεβαιωθεί η άποψη ότι τα spreads των κρατικών ομολόγων αυξάνονται όταν η μεγέθυνση του ΑΕΠ είναι χαμηλή και η στενή δημοσιονομική πολιτική γίνεται περισσότερο στενή και βίαιη (αυτό που συμβαίνει σήμερα στην Ισπανία). Συνεπώς εξ αυτού συνάγεται , ότι η συνεχώς στενότερη δημοσιονομική πολιτική δεν μπορεί να αποτελέσει το μοναδικό εργαλείο που θα επιτρέψει την επανάκτηση της εμπιστοσύνης των ΧΠΑ. Το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα από το επιδιωκόμενο επιτυγχάνεται.

Το δεύτερο σημείο στη λογική του υποδείγματος του ΔΝΤ που χρειάζεται να υπογραμμισθεί είναι η λεγόμενη υπόθεση της  δημοσιονομικής συστολής(προσαρμογή) ως εμπεριέχουσας εγγενώς αναπτυξιακές δυνατότητες που  προβλέπει ότι, υπό ορισμένες περιστάσεις, μια σημαντική μείωση των κρατικών δαπανών που αλλάζει τις μελλοντικές προσδοκίες σχετικά με τους φόρους και τις δαπάνες της κυβέρνησης θα δώσει ώθηση στην επέκταση της ιδιωτικής κατανάλωσης, με αποτέλεσμα την επίτευξη  συνολικής οικονομικής ανάπτυξης[4]. Βασίζεται στην  παραδοσιακή υπόθεση ότι η μείωση των κρατικών δαπανών ως ποσοστό του ΑΕΠ θα μειώσει  την εκτόπιση (crowding out) που προκαλεί η παρέμβαση του δημόσιου τομέα , δημιουργώντας χώρο στον ιδιωτικό τομέα να επεκταθεί[5]  κάτι που  λειτουργεί μόνο όταν η οικονομία είναι κοντά στην πλήρη απασχόληση. Παράλληλα υπάρχουν πολλές προϋποθέσεις που χρειάζεται να λειτουργήσουν όπως: μια σημαντική υποτίμηση του νομίσματος πριν από την ανάληψη μιας πρόσδεση σε ένα σταθερό νόμισμα, τη βελτίωση του προϋπολογισμού μέσω σημαντικών  αυξήσεων φόρων και περικοπών δαπανών καθώς και την εξασφάλιση επαρκούς ρευστότητας επειδή το ύψος του  τρέχοντος  διαθέσιμου εισοδήματος δεν πρέπει να περιορίζουν την κατανάλωση. 

Σε πρόσφατο άρθρο του ο Υπεύθυνος Οικονομολόγος του ΔΝΤ, Olivier Blanchard[6]υποστηρίζει με απόλυτο τρόπο  το οικονομικό σχέδιο που έχει επιβληθεί στην ελληνική οικονομία , παρότι δια γυμνού οφθαλμού φαίνονται οι αποτυχίες  και οι εγγενείς αδυναμίες του. Στο συγκεκριμένο άρθρο αποκλείει κατηγορηματικά επίσης ότι έχει προβληθεί ως εναλλακτικό –συμπληρωματικό σχέδιο . Συγκεκριμένα για τον Olivier Blanchard   : όσοι υποστηρίζουν[7] ότι η κατασκευή μεγάλων έργων υποδομής μπορούν να «σπρώξουν» τη μεγέθυνση, να αυξήσουν την παραγωγικότητα και να καλυτερέψουν τα  δημοσιονομικά ελλείμματα αλλά και τα ελλείμματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών λένε πράγματα φανταστικά. Όλα αυτά, η μεταφορά πόρων από τις Βρυξέλλες , μπορούν να είναι χρήσιμα ώστε να προκαλέσουν αύξηση της ζήτησης. Όμως το πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας δεν είναι πρωταρχικά πρόβλημα φυσικών υποδομών. Τα προγράμματα τέτοιου είδους που  χρηματοδοτούνται από κρατικούς πόρους (sic) μπορούν να έχουν ελάχιστη επίδραση στη μεγέθυνση βραχυχρονίως, ενώ χειροτερεύουν τη δημοσιονομική κατάσταση. Παράλληλα  μόνο η δραστική μείωση των μισθών , (περαιτέρω μείωση 20,0%) μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα στην ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας.  

Αν θέλουμε να εξάγουμε ορισμένα συμπεράσματα αυτά θα ήσαν:

Στην Ελλάδα εφαρμόζεται ένα οικονομικό πρόγραμμα οι συντάκτες του οποίου δεν έχουν  λάβει σοβαρά υπόψη   τους  ούτε το θεωρητικό περίβλημα του υποδείγματος που υποστηρίζεται από το ίδιο το ΔΝΤ. Καμιά από τις προϋποθέσεις που υποτίθεται ότι θα έπρεπε να ισχύουν δεν ισχύουν για την ελληνική οικονομία. Οι διαρθρωτικές αλλαγές που επιβάλλονται και με τον τρόπο που επιβάλλονται πριονίζουν τον κορμό στον οποίο στηρίζεται επί 160 χρόνια η ελληνική οικονομία (εδώ η ιστορία κατισχύει  οποιασδήποτε θεωρητικής οικονομικής επιστημονικής επίφασης) .  Δεν υποδεικνύεται απολύτως κανένας τρόπος διεξόδου που μπορεί τουλάχιστον να ψηλαφιστεί.  Το πρόγραμμα δεν θα αποτύχει στην περίπτωση που συμβούν απρόβλεπτες καταστάσεις , όπως υποστηρίζει το ΔΝΤ, αλλά θα αποτύχει λόγω των εγγενών  θεωρητικών και ιστορικών αντιφάσεων του.

ΚΩΣΤΑΣ ΜΕΛΑΣ   16.04.2012.