1.
Ο πληθωρισμός είναι μια δυναμική διαδικασία, γεγονός που σημαίνει ότι μπορεί να γίνει κατανοητή ιστορικά. Η εκθετική του μεγέθυνση προέρχεται από θετικές ανατροφοδοτήσεις μεταξύ των τιμών και των κόστη. Ο πληθωρισμός ως φαινόμενο έχει ουσιαστικά μικροοικονομικά χαρακτηριστικά. Μπορεί να μεταβάλλει την κατανομή του εισοδήματος με συνέπεια την πρόκληση μειονεκτήματος στην αγορά των αγαθών που χρησιμοποιούν συνήθως οι μισθωτοί ενώ αντιστοίχως προκαλεί πλεονέκτημα στα αγαθά πολυτελείας. Δεν μπορούμε να συλλογιζόμαστε μόνο με όρους της γρήγορης επαναφοράς στην «ισορροπία» ούτε να θεωρούμε ότι ο πληθωρισμός είναι ένα καθαρό νομισματικό φαινόμενο, το οποίο προέρχεται από την ανεύθυνη πολιτική των κεντρικών τραπεζών και των κυβερνήσεων. Αγνοώντας τις βασικές μικροοικονομικές και τομεακές προσεγγίσεις του πληθωρισμού εμποδίζουμε να κατανοήσουμε το ρόλο των τιμών στο να διευκολύνονται ή να εμποδίζονται οι τομεακές προσαρμογές και συνεπώς οδηγούμαστε να υποτιμούμε τον κίνδυνο της κακής κατανομής των πόρων που προκαλεί ο πληθωρισμός και συνεπώς τις αναδιανεμητικές του επιδράσεις.
Η δυναμική του πληθωρισμού συχνά έχει τις ρίζες της σε κοινωνικές συγκρούσεις. Υψηλότερα κέρδη και αυξημένα κόστη λόγω αύξησης των τιμών των εισαγωγών συμπεριλαμβάνονται, μαζί με το μοναδιαίο κόστος εργασίας σε αυτές τις συγκρούσεις. Συγκρούσεις μεταξύ μισθών και κερδών καθώς και μεταξύ στοιχείων ενεργητικού και παθητικού στους ισολογισμούς των επιχειρήσεων μπορεί να οδηγήσουν σε αύξηση των τιμών. Η διεκδίκηση της κατανομής του παραγόμενου πλεονάσματος αποτελεί τον χώρο εκδήλωσης της σύγκρουσης μεταξύ κερδών και μισθών.
2.
Στη σημερινή συγκυρία, είναι περισσότερο από εμφανές ότι, με δεδομένη την αύξηση του εισαγόμενου πληθωρισμού, τα κέρδη, όχι οι μισθοί συμβάλλουν πρωτίστως στην αύξηση του ρυθμού πληθωρισμού, καθώς οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν υψηλότερα κόστη.
Στην παραπάνω διαπίστωση κατέληξε η Isabel Schnabel[1]. Στο τμήμα της ομιλίας με υπότιτλο: «Rising prices mitigate terms of trade shock and boost Corporate profits» αναφέρει τα παρακάτω: Η αποσύνθεση του αποπληθωριστή ΑΕΠ της ευρωζώνης δείχνει ότι η συμβολή των όρων εμπορίου- τουλάχιστον την περίοδο πριν την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία- είναι εκπληκτικά μικρή ανεξαρτήτως της απότομης αύξησης των τιμών ενέργειας. Ο λόγος είναι ότι, σε ένα περιβάλλον ισχυρής παγκόσμιας ζήτησης, οι επιχειρήσεις της ευρωζώνης ήταν ικανές να αυξήσουν τις τιμές εξαγωγών, με τέτοιο τρόπο να μετατρέψουν σε μεγαλύτερα έσοδα την αύξηση του κόστους που προέρχεται από την ενέργεια και τα υπόλοιπα αγαθά.
Ο δεύτερος, και συνδεδεμένος με τον πρώτο, λόγος είναι ότι πολλές επιχειρήσεις ήταν ικανές να μεγαλώσουν το ποσοστό κέρδους σε ένα περιβάλλον υπερβάλλουσας παγκόσμιας ζήτησης ανεξαρτήτως της αύξησης των τιμών των ενεργειακών προϊόντων. Η αύξηση των κερδών είναι ιδιαίτερα εμφανής σε εκείνους τους τομείς που είναι περισσότερο εκτεθειμένοι στον παγκόσμιο ανταγωνισμό , βιομηχανία και αγροτική παραγωγή.
Τα παραπάνω δεν σημαίνουν βέβαια ότι στο σύνολό τους οι επιχειρήσεις της ευρωζώνης αποκομίζουν ομοιόμορφα υψηλά κέρδη , μέσω της μεγαλύτερης αύξησης των τιμών των προϊόντων τους αναλογικά με την αύξηση του κόστους των χρησιμοποιούμενων εισροών.
Αλλά, τα στοιχεία δείχνουν, ότι κατά μέσο όρο, τα κέρδη συμβάλλουν αποφασιστικά στην αύξηση του ρυθμού πληθωρισμού , πάνω από την ιστορική συμβολή τους. Με απλά λόγια, μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων της ευρωζώνης έχουν κερδίσει (κερδοσκοπήσει) από την πρόσφατη αύξηση του ρυθμού πληθωρισμού.
Τα φτωχότερα νοικοκυριά έχουν χτυπηθεί σκληρά, όχι μόνο από τη μείωση της αγοραστικής τους δύναμης, αλλά και διότι δεν ευεργετήθηκαν καθόλου από την παρατηρούμενη αύξηση των επιχειρηματικών κερδών.
Ενώ είναι αλήθεια ότι οι βασικές αιτίες για τον πληθωρισμό στην Ευρώπη βρίσκονται στην πλευρά της προσφοράς, με αποτέλεσμα το κόστος παραγωγής να έχει αυξηθεί υπέρμετρα, κυρίως λόγω της εκτόξευσης των τιμών στα ενεργειακά προϊόντα και τις πρώτες ύλες καθώς και με τα προβλήματα στις εφοδιαστικές αλυσίδες, που περιπλέκονται ακόμη πιο πολύ από τη μεγάλη αύξηση των ναύλων τα τελευταία χρόνια, χρειάζεται ένα βήμα ακόμη για να αποκατασταθεί η αλήθεια και να αποδοθούν σωστά οι ευθύνες στους υπεύθυνους της περαιτέρω αύξησης του πληθωρισμού περισσότερο από αναλογικά από την αύξηση του κόστους παραγωγής. Για να γίνει αυτό, οι αναλυτές πρέπει να ξεφύγουν από τα ιδεολογικά δεσμά της νεοκλασικής θεώρησης της οικονομίας – μια πλασματική αφαιρετική προσέγγιση- και να προσεγγίσουν τις οικονομικές εξελίξεις όπως είναι και όχι όπως θα έπρεπε να είναι.
3.
Όμως, ότι συμβαίνει στην ΕΕ στη σημερινή συγκυρία, δηλαδή ότι τα κέρδη, συμβάλλουν πρωτίστως στην αύξηση του ρυθμού πληθωρισμού, συμβαίνει και στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με τα στοιχεία που έχει παρουσιάσει το Economic Policy Institute[2], τα εταιρικά κέρδη συνεισέφεραν στην αύξηση της μοναδιαίας τιμής των προϊόντων, την περίοδο Β’ τρίμηνο 2020 – Δ’ τρίμηνο του 2021 κατά 53,9%. Αντιστοίχως η αύξηση του κόστους εργασίας κατά 7,9%. Επίσης, το κόστος των εισροών (εκτός των εργατικών), δηλαδή τα περίφημα κόστη από «τους περιορισμούς της προσφοράς και της εφοδιαστικής αλυσίδας» κατά 38,3% !!!
Η αύξηση της ζήτησης μετά την άρση των διοικητικών περιορισμών που είχαν επιβληθεί λόγω της πανδημίας Covid 19, προερχόμενη από τη συσσωρευμένη αποταμίευση και από την επεκτατική δημοσιονομική πολιτική του Προέδρου Μπάϊντεν, χρησιμοποιήθηκε από τις επιχειρήσεις για να αυξήσουν υπέρμετρα και περισσότερο από την αναλογούσα αύξηση του κόστους εισροών, τα mark-up των προϊόντων τους. Οι τομείς που πρωτοστάτησαν στην αύξηση των κερδών είναι της ενέργειας, των τροφίμων και των φαρμακευτικών προϊόντων, οι επιχειρήσεις των οποίων παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη συγκέντρωση και μονοπωλιακή συμπεριφορά[3]. Ο πόλεμος στην Ουκρανία αποτέλεσε μια πρώτη ευκαιρία για περαιτέρω αυξήσεις στις τιμές.
Σύμφωνα με μελέτη του Roosevelt Institute[4], το 2021 οι επιχειρήσεις στις ΗΠΑ αύξησαν τα mark-up και τα κέρδη τους με το γρηγορότερο ρυθμό από το 1955, δηλαδή πριν ξεσπάσει ο πόλεμος στην Ουκρανία.
Η χρηματιστηριακή κερδοσκοπία, μέσω των προθεσμιακών αγορών, επίσης συνέβαλε στην αύξηση των τιμών κυρίως των αγαθών ενέργειας και τροφίμων[5].
Το απλό συμπέρασμα είναι ότι η έκρηξη των κερδών έχουν συμβάλλει με το υψηλότερο ποσοστό στο μέγεθος του πληθωρισμού. Συνεπώς, εκτός από τη μονοδιάστατη άποψη ύψωσης των επιτοκίων προκειμένου να τιθασευτεί, θα πρέπει να υπάρξει μέριμνα για τη μείωση των mark-ups και των συνεπαγομένων κερδών;
Το πλαφόν σε τιμές προϊόντων σε ορισμένους τομείς παραγωγής θα ήταν μια λύση. Σημειωτέων, ότι το πλαφόν σε τιμές προϊόντων, σε συγκεκριμένη περίοδο και για συγκεκριμένους λόγους, αποτελεί σοβαρό μέρος της οικονομικής θεωρίας. Μόνο οι αγγράμματοι –φανατικοί το αρνούνται. Αυτό που ζητά η κυβέρνηση Μητσοτάκη για ευρωπαϊκό πλαφόν στις τιμές φυσικού αερίου τι άλλο είναι;
4.
Γενικά μιλώντας, κάθε χώρα έχει τον πληθωρισμό της. Αυτός εξαρτάται από το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας της οικονομίας, εντός του οποίου ασκούν τις δραστηριότητες τους οι επιχειρήσεις, και φυσικά από την ασκούμενη οικονομική πολιτική.
Στην Ελλάδα, το πλαίσιο αυτό χαρακτηρίζεται από μεγάλες επιχειρήσεις που δρουν ολιγοπωλιακά και από πλήθος μικρών επιχειρήσεων που προσπαθούν να αποκομίσουν έσοδα και κέρδη εκμεταλλευόμενες ότι κενό αφήνουν οι πρώτες.
Σε περιόδους αύξησης των τιμών λόγω αύξησης των τιμών εισαγωγής όπως οι σημερινές, οι πρώτες αυξάνουν υπέρμετρα το mark up σε σχέση με την αύξηση του κόστους παραγωγής, εμφανές παράδειγμα τα υπέρμετρα έσοδα και κέρδη των εταιρειών παροχής ενεργειακών προϊόντων, που ακόμη και η κυβέρνηση εξαναγκάστηκε να παραδεχθεί, αλλά και των επιχειρήσεων παροχής τροφίμων και συναφών επιχειρήσεων, όπου και εκεί με τους ελάχιστους ελέγχους που πραγματοποίησε η Κυβέρνηση εξαναγκάστηκε να επιβάλει επιλεκτικά πρόστιμα. Ακόμη η αγορά ακινήτων (μεγάλες αυξήσεις τιμών και ενοικίων) αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Αλλά και οι δεύτερες, αυξάνουν υπέρμετρα τις τιμές σε μια προσπάθεια να πραγματοποιήσουν τα προγραμματισμένα έσοδα σε καθεστώς μείωσης των ποσοτήτων. Βεβαίως αυτό επιτυγχάνεται όσο οι περιστάσεις το επιτρέπουν … κάτι που έχει προφανώς όριο που σχετίζεται άμεσα με τη μειούμενη πραγματική αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών. Ήδη στην Ελλάδα φαίνεται να είμαστε στην αρχή αυτής της φάσης.
Οι μόνοι ζημιωμένοι μέχρι τώρα είναι τα νοικοκυριά τα οποία βλέπουν την αγοραστική τους δύναμη να μειώνεται. Η παρουσία του πληθωρισμού κέρδους, και μάλιστα έντονα, δείχνει περίτρανα ότι όλα όσα λέγονται περί ανταγωνισμού, αποτελούν απλά μυθεύματα. Ο απηνής έλεγχος από τη μεριά του κράτους όλων όσων λειτουργούν με αυτό τον τρόπο θα πρέπει να αποτελέσει την πρώτη απάντηση. Αυτό προϋποθέτει κυβέρνηση που πιστεύει σε αυτές τις πολιτικές και επιχειρεί να τις εφαρμόσει. Δυστυχώς τέτοιες κυβερνήσεις δεν υπάρχουν σήμερα.
[1] Member of the Executive Board of the European Central Bank, σε συνάντηση που οργανώθηκε από την Österreichische Vereinigung für Finanzanalyse und Asset Management, Vienna, 11 May 2022. Η ομιλία είχε τίτλο : «The globalization of inflation».
[2] https://www.epi.org/blog/corporate-profits-have-contributed-disproportionately-to-inflation-how-should-policymakers-respond/
[3] Jayati Ghosh, Dealing with inflation, really, Social Europe, 25th July 2022
[4] Mike Konczal Niko Lusiani, Prices, Profits, and Power: An Analysis of 2021 Firm-Level Markups
Roosevelt Institute June 2022
[5] Kabir Agarwal, Thin Lei Win and Margot Gibbs, Betting on Hunger’: Market Speculation Is Contributing to Global Food Insecurity, https://thewire.in/economy/speculation-is-contributing-to-global-food-insecurity-significantly Αναφέρεται στο Jayati Ghosh, Dealing with inflation, really, Social Europe, 25th July 2022