Οι κρατικοποιήσεις επανέρχονται

Οι κρατικοποιήσεις εταιρειών δεν αποτελούν πλέον θέμα ταμπού για τις χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μετά τη δεκαετία του 1990 και τις ιδιωτικοποιήσεις που έλαβαν χώρα στις αρχές του 21ου αιώνα, η οικονομική κρίση του 2008 έδωσε ξανά κεντρικό ρόλο στο Κράτος ως ιδιοκτήτη. Το ξέσπασμα της επιδημίας της COVID-19 άνοιξε τις πόρτες των κορυφαίων ευρωπαϊκών εταιρειών προς τις δημόσιες επενδύσεις. Επίσης η ενεργειακή κρίση που ταλανίζει τις οικονομίες και τις κοινωνίες των ευρωπαϊκών χωρών οδηγεί σε κρατικοποιήσεις ή σε αύξηση της κρατικής παρέμβασης των εταιρειών του τομέα της ενέργειας. Τα τελευταία 15 χρόνια, μέσω κρατικοποιήσεων, οι δημόσιες επιχειρήσεις αυξήθηκαν στην Ευρώπη. Η πορεία αυτής της αύξησης συσχετίζεται ευθέως με τις κρίσεις που έχουν κτυπήσει την Ευρωπαϊκή Ένωση τη συγκεκριμένη περίοδο. Έτσι την περίοδο της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 κρατικοποιήθηκαν ή διασώθηκαν με δημόσιο χρήμα κυρίως τραπεζικοί όμιλοι με χαρακτηριστικά παραδείγματα την Γερμανική Commerzbank (2009) και την Ισπανική Bankia (2012).
Η κρίση της πανδημίας (2020) οδήγησε τις ευρωπαϊκές χώρες να προχωρήσουν σε διασώσεις – κρατικοποιήσεις των αεροπορικών εταιρειών με την έγκριση της ΕΕ. Έτσι δόθηκαν 9 δις ευρώ στην Γερμανική Lufthansa και 1,25 δις ευρώ στην TUI, με αντάλλαγμα μετοχών. Στη Φιλανδία 286 εκ ευρώ στην Finnair. Στη Λετονία 250 εκ ευρώ στην AirBaltic. Στη Δανία και στη Σουηδία δόθηκε συνολικά ενισχύσεις 1 δις ευρώ προς την SAS. Η Ιταλία έφτασε κοντά στην ανακεφαλαιοποίηση της Alitalia, αλλά τελικά επέλεξε να δημιουργήσει αντ’ αυτής μια νέα αεροπορική εταιρεία, την Ita.
Η ενεργειακή κρίση εξανάγκασε τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να ρίξουν ρευστό χρήμα προκειμένου να διασωθούν οι εταιρείες ενέργειας λόγω της αδυναμίας τους να αντισταθούν στις πιέσεις που ασκούν οι υψηλές τιμές ενέργειας αλλά και της εξάρτησής τους από το ρωσικό αέριο. Όλες οι εταιρείες στις ευρωπαϊκές χώρες δέχονται πιέσεις και οι κυβερνήσεις δεν αρκούνται μόνο στις καθιερωμένες ενισχύσεις αλλά προχωρούν και σε πλήρεις κρατικοποιήσεις. Έτσι η γερμανική κυβέρνηση προχωρώ στην πλήρη κρατικοποίηση της γερμανικής εταιρείας Uniper, βασικού εισαγωγέα ρωσικού φυσικού αερίου. Παρότι έχει ήδη λάβει ως στήριξη από το κράτος περίπου 20 δισ. ευρώ, αυτά δεν ήταν αρκετά για να διασφαλιστεί η συνέχιση της λειτουργίας της. Πρόκειται για ένα ιστορικό βήμα πλήρους εθνικοποίησης του μεγαλύτερου εισαγωγέα φυσικού αερίου στη χώρα. Αντίστοιχα μέτρα εξετάζει να ληφθούν και για τις ενεργειακές VNG και Securing Energy for Europe (πρώην Gazprom Germania), προκειμένου η Γερμανία να αποτρέψει την κατάρρευση της ενεργειακής της αγοράς.
Επίσης, τον περασμένο Ιούλιο η γαλλική κυβέρνηση ανακοίνωσε την κρατικοποίηση του κολοσσού EDF, ο οποίος λόγω των προβλημάτων παραγωγής που αντιμετωπίζει στους πυρηνικούς αντιδραστήρες του αναμένει για φέτος μείωση των κερδών κατά 29 δισ. ευρώ. Η επιλογή της πλήρους εθνικοποίησης της EDF είχε αναφερθεί από τον Πρόεδρο Μακρόν νωρίτερα φέτος, ο οποίος σκοπεύει να καταστήσει την εταιρεία ως τον κύριο πυλώνα μιας τεράστιας κρατικής επένδυσης σε νέους πυρηνικούς αντιδραστήρες. Ήδη από τον Μάρτιο του 2020 ο Γάλλος Υπουργός των Οικονομικών δήλωνε χαρακτηριστικά : «Δε θα διστάσω να χρησιμοποιήσω όλα τα διαθέσιμα μέσα για την προστασία των σημαντικότερων γαλλικών εταιρειών. Θα επιτύχουμε αυτό τον στόχο μέσω της ανακεφαλαιοποίησης, της απόκτησης εταιρικών μεριδίων, και μπορώ να χρησιμοποιήσω, εάν αυτό είναι απαραίτητο, ακόμη και τον όρο “κρατικοποίηση”». Προς επίρρωση των παραπάνω, η Γαλλία έδωσε μια τονωτική ένεση 5 δις ευρώ στη Renault και 7 δις ευρώ στην Air France.
Ακόμη αναφέρουμε επίσης, ότι κρατική στήριξη ύψους 11,6 δισ. ευρώ από το πολωνικό κράτος λαμβάνει και η πολωνική ενεργειακή εταιρεία PGNiG, προκειμένου να διευκολυνθεί η ρευστότητά της, ενώ είχαν προηγηθεί δύο κρατικά δάνεια ύψους 2,12 δισ. ευρώ και 1 δισ. ευρώ από τράπεζες τις οποίες ελέγχει η Πολωνία. Ειρήσθω εν παρόδω, η Ουγγαρία και η Πολωνία ενισχύουν για χρόνια τις δομές των δημόσιων επιχειρήσεών τους για να αποκτήσουν εθνική αυτονομία και να αποδυναμώσουν τη ξένη ιδιοκτησία.
Επιπλέον, σε ολόκληρη την ΕΕ, η κάθε χώρα μέλος διαθέτει τουλάχιστον μία δημόσια επιχείρηση, κυρίως στον τομέα της παραγωγής και μεταφοράς κρατικής, περιφερειακής ή επαρχιακής ηλεκτρικής ενέργειας, με εξαίρεση μόνο την Ισπανία, την Πορτογαλία και την Ελλάδα. Αντιθέτως, η Γαλλία κατέχει το μεγαλύτερο ποσοστό (88,41%), των μετοχών της Areva παγκόσμιας ηγέτιδας στην πυρηνική ενέργεια, και της EDF (84,94%), κορυφαίας εταιρείας παραγωγής και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη. Το ίδιο ισχύει επίσης και στην Ιταλία, όπου το δημόσιο κατέχει το 69,17% της Enel Green Power, παγκόσμιας ηγέτιδας στην παραγωγή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Τον Απρίλιο του 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάνοντας την ανάγκη φιλοτιμία, μετέβαλλε (τουλάχιστον μέχρι τη λήξη της πανδημίας…) το Πλαίσιο για τις Κρατικές Ενισχύσεις προκειμένου να διευκολύνει την κρατική παρέμβαση. Η ανακοίνωση δημιούργησε ένα προηγούμενο που έρχεται σε σύγκρουση με τη συνήθη δημοσιονομική πειθαρχία των Βρυξελλών, η οποία βασίζεται στην υπεράσπιση της ελεύθερης αγοράς και τη μη κρατική οικονομική παρέμβαση. Ωστόσο, η αδήριτη πραγματικότητα οδηγεί σειρά ευρωπαϊκά κράτη όχι μόνο να μελετούν ήδη σοβαρά την πιθανότητα να κρατικοποιήσουν ορισμένες εμβληματικές εταιρείες, αλλά και να το κάνουν πράξη. Μπροστά στο κίνδυνο να χάσουν την παραγωγική τους βάση πολλές ευρωπαϊκές οικονομίες αδιαφορούν στις οριζόντιες νεοφιλελεύθερες λογικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης και προχωρούν χωρίς δεύτερη σκέψη σε μέτρα διάσωσής τους μέσω της κρατικής παρέμβασης.
Ποιες θα είναι οι μελλοντικές εξελίξεις στο ζήτημα αυτό είναι δύσκολο να ειπωθεί. Όμως θεωρώ ότι πλέον πολλά θεμελιώδη ζητήματα που έχουν θεσπιστεί με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ και των υπόλοιπων Συνθηκών συγκρούονται ευθέως με την πραγματικότητα. Μέχρι τώρα κρύβονται οι αλλαγές επί του πεδίου μέσω του επιχειρήματος των έκτακτων συνθηκών και της προσωρινής διάρκειάς του. Πιστεύω ακράδαντα ότι η μελλοντική «κανονικότητα» καμία σχέση δεν θα έχει με αυτή που φαντασιώνονται οι ευρωπαϊκές αρχηγεσίες.