Η οικονομική λογική που διέπει το μνημονιακό πρόγραμμα το οποίο επιβλήθηκε στην ελληνική οικονομία, είναι γνωστό τοις πάσι (εκτός από εκείνους που προσποιούνται ότι δεν καταλαβαίνουν), είναι εντελώς ξένη με τη συγκρότηση ενός ενεργού και αποτελεσματικού κράτους. Μάλιστα όχι μόνο είναι ξένη αλλά βρίσκεται στον αντίποδα της όποιας προσπάθειας είχε γίνει στο παρελθόν προκειμένου να συγκροτηθεί ένα στοιχειώδες κοινωνικό κράτος, με αποτέλεσμα ουσιαστικά την κατεδάφιση και εκείνων που είχαν κτισθεί.
Σε αντικατάσταση του, διαμορφώνεται μια επιλεκτική και ειδικά στοχευμένη υποδομή για ένα , έστω και μερικό κυρίως, εισοδηματικό αντιστάθμισμα των συνθηκών φτώχειας και ακραίας φτώχειας, λόγο των ακολουθούμενων οικονομικών πολιτικών νεοφιλελεύθερης αντίληψης. Δεδομένου ότι το δημιουργούμενο δίκτυο κοινωνικής προστασίας προσιδιάζει απολύτως στο νεοφιλελεύθερο πρότυπο, λαμβάνει όλο και περισσότερο τα χαρακτηριστικά φιλανθρωπίας και πόρρω απέχει από την αντίληψη του κοινωνικού κράτους ως μέσου προώθησης της αναπτυξιακής πολιτικής. Συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο : εκλαμβάνεται απλά ως κόστος.
Από τη στιγμή που εκλαμβάνεται ως κόστος, συγκαταλέγεται στις δημοσιονομικές δαπάνες και με βάση την ισχύουσα (στην ΕΕ) θεώρηση του ισοσκελισμένου προϋπολογισμού, κάθε κρατική δαπάνη είναι απαραίτητο να αντικρίζεται λογιστικά από ένα αντίστοιχο έσοδο (ή τη μείωση άλλου κονδυλίου δαπάνης). Ακολουθείται δηλαδή πολιτική αποτελεσματικής κατανομής των μειούμενων δημοσίων πόρων σε πλήρη αρμονία με τις νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις (μικρότερο κράτος). Στην Ελλάδα οι πρωτογενείς δαπάνες ακολούθησαν φθίνουσα πορεία (2009: 116, 5 / 2014: 82,7/2018: 80,7 δις ευρώ) σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ. Ενώ και οι κοινωνικές παροχές ακολούθησαν το ίδιο κατηφορικό μονοπάτι (2009: 48,9/ 2014: 38,9 / 2018: 38,2 δις ευρώ)[1]. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής οι δαπάνες της γενικής κυβέρνησης στην Ελλάδα ως % του ΑΕΠ έχουν ως εξής: 2009: 47,5 / 2014: 45,6 / 2018: 43,0 /2021: 40,3. Αντίστοιχα στη ΕΕ-19 (μέσος όρος), 2009: 45,8/ 2014:45,4 / 2018: 43,3 / 2021: 43,2[2].
Η λογική αυτή δεν εγγυάται απολύτως τίποτε για το ύψος των κοινωνικών δαπανών στο μέλλον. Θα απαιτείται πάντοτε η ύπαρξη ικανού δημοσιονομικού χώρου ώστε να υπάρξουν οι κοινωνικές μεταβιβάσεις. Με απλά λόγια η επίτευξη των εσόδων καταλήγει να προηγείται πάντα των αντίστοιχων δαπανών. Δηλαδή όλες οι κοινωνικές παροχές, επί της ουσίας, λαμβάνουν χαρακτήρα «έκτακτου». Αν πχ. τα έσοδα του ασφαλιστικού συστήματος δεν είναι επαρκή, θα πρέπει στο τέλος να μειωθούν οι παροχές προς στους ασφαλισμένους. Δεν είναι , συνεπώς, μόνο έκτακτα τα κοινωνικά βοηθήματα σε συγκεκριμένες κατηγορίες του πληθυσμού (συνήθως αυτές που βρίσκονται στα όρια της φτώχειας ή κάτω από αυτή, ή στην ακραία φτώχεια) τα οποία χορηγούνται στη βάση ύπαρξης πρωτογενών πλεονασμάτων, όπως άλλωστε συνέβη από τις κυβερνήσεις Σαμαρά-Βενιζέλου, ΣΥΡΙΖΑ- ΑΝΕΛ, και Κυριάκου Μητσοτάκη. Η μη ύπαρξη πλεονασμάτων, συνεπώς, σημαίνει μηδενικό κοινωνικό μέρισμα.
Η απόκτηση δημοσιονομικού χώρου, εντός ενός πλαισίου περιοριστικής και στοχευμένης δημοσιονομικής πολιτικής, αναζητείται στη μείωση των πόρων των κοινωνικών μεταβιβάσεων με τη θέσπιση όλο και πιο στενών κριτηρίων αναφορικά με τους δικαιούχους, έτσι ώστε να ισχύει η περίφημη κατ’ ευφημισμό «δημοσιονομική ουδετερότητα».
Στο μνημόνιο συνεργασίας που υπέγραψε ως κυβέρνηση ο ΣΥΡΙΖΑ διατυπώνονται με σαφήνεια η δημιουργία του δίχτυ κοινωνικής προστασίας ( Memorandum of understating , Αύγουστος 2015, σ. 16-17), ενώ απουσιάζει παντελώς η έννοια του κοινωνικού κράτους. Τη θέση του καταλαμβάνει η επιδοματική βοήθεια ήδη φιλανθρωπίας. Μάλιστα στη βιβλιογραφία αναφέρονται σύγχρονες απόψεις που υποστηρίζουν ότι θα πρέπει να επιστρέψουμε σε αυτή τη μορφή βοήθειας, ακριβώς όπως στις απαρχές του φιλελευθερισμού το 19ο αιώνα.
Τώρα υπάρχει ακόμη ένα σημείο που χρειάζεται να αποσαφηνισθεί σύμφωνα με όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω. Το ότι η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ μοίρασε μεγαλύτερο ποσό από το υπερπλεόνασμα ως κοινωνικό βοήθημα (κάτι που πρέπει να σημειωθεί) από τη ΝΔ , δεν σημαίνει ότι η πράξη αυτή διαφοροποιείται από τη νεοφιλελεύθερη λογική του «οριοθετημένου δίχτυ ασφαλείας» και υποδηλώνει συνάφεια προς τη λειτουργία του κοινωνικού κράτους ως αναπτυξιακού μέσου. Κάθε άλλο. Απλά ο ΣΥΡΙΖΑ φαίνεται να είναι πιο φιλάνθρωπος …. από τη ΝΔ.
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΝΕΑ ΣΕΛΙΔΑ ΚΥΡΙΑΚΗ 29.12.2019
[1] Χρησιμοποιώ απόλυτα νούμερα για να δείξω την πραγματικότητα δεδομένου ότι η χρησιμοποίηση σχετικών δεικτών αποτελεί μεροληψία.
[2] Χρησιμοποιώ τους σχετικούς δείκτες για λόγους σύγκρισης.