Η λιτότητα έχει μεγάλη ιστορία στη χώρα μας. Αλήθεια τι σήμαινε η φράση του Κωνσταντίνου Καραμανλή «Σφίξτε και άλλο το ζωνάρι»;
Κατ’ αρχάς θα πρέπει να αναφερθούν τα παρακάτω σχετικά με την ιστορία των περιόδων «λιτότητας».
- Ιανουάριος 1983: O υπουργός Εθνικής Οικονομίας κ .Γ. Αρσένης ανακοινώνει την πρώτη-30 χρόνια μετά τον Μαρκεζίνη- υποτίμηση κατά 15% της δραχμής.
2. Οκτώβριος 1985: Ανακοινώνεται το πρώτο Πρόγραμμα Σταθερότητας και Ανάπτυξης από τον υπουργό Εθνικής Οικονομίας κ. Κ. Σημίτη που δηλώνει ότι «μη επώδυνα μέτρα δεν υπάρχουν» . Ακολουθούν δεύτερη υποτίμηση της δραχμής κατά 15%,λιτή εισοδηματική πολιτική με περικοπή της ΑΤΑ κτλ.
3. 1990-1993: Η κυβέρνηση του κ. Κ. Μητσοτάκη προχωρεί σε σκληρή πολιτική λιτότητας που πληρώνει με ήττα στις εκλογές. Είναι η εποχή των «αυξήσεων» 0+0=14% (λόγω της «ωρίμανσης»).
4. 1993: Μετά τη νίκη του ΠαΣοΚ ο Ανδρέας Παπανδρέου προχωρεί σε πρόγραμμα σταθεροποίησης με πιο φιλολαϊκά χαρακτηριστικά.
5. Το 1998, επί κυβέρνησης κ. Κ. Σημίτη, γίνεται η τρίτη υποτίμηση της δραχμής κατά 14% , ενώ συνεχίζεται η δημοσιονομική προσαρμογή.
6. Το 2004 μετά τη νίκη του κ Κ. Καραμανλή η κυβέρνηση της ΝΔ προχωρεί στην αμφισβητούμενης αξιοπιστίας δημοσιονομική απογραφή. Το έλλειμμα εκτοξεύεται. Η κυβέρνηση χρησιμοποιεί σταθερά τη φράση «ήπια προσαρμογή».
7. Το 2010 η χώρα εισέρχεται στο μακρύ τούνελ του Μνημονίου που αποτελεί την πιο βίαιη δημοσιονομική προσαρμογή που έχει αντιμετωπίσει ο τόπος θεωρώ από τη δημιουργία του ελληνικού κράτους.
Η φράση του Κ. Καραμανλή απλά σήμαινε ότι η τότε κατάσταση της ελληνικής οικονομίας λόγω των εγγενών και συγκυριακών προβλημάτων της δεν επέτρεπε να δοθούν αυξήσεις κυρίως στις αμοιβές των εργαζομένων και των συνταξιούχων. Δηλαδή οι ρυθμοί μεγέθυνσης , τα δημοσιονομικά και τα εξωτερικά ελλείμματα , η παραγωγικότητα και η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας δεν επέτρεπαν όχι μόνο αυξήσεις αλλά αντιθέτως επέβαλαν υπό μία έννοια , μεγαλύτερο περιορισμό των συγκεκριμένων αμοιβών. Βεβαίως αυτή η εκτίμηση ήταν αποτέλεσμα μιας συγκεκριμένης οικονομικής φιλοσοφίας που πίστευε στη συνεχή σταθεροποίηση της οικονομίας και μέσω αυτής , αν υπάρξει η δυνατότητα , να επέλθει κάποια ανάπτυξη.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου χρησιμοποίησε τη φράση «Βλέπω μακρύ τούνελ». Κατά πόσο η απόφαση του για λιτότητα μετά τις εκλογές του 1985 ήταν ένα είδος Μνημονίου για να πάρουμε βοήθεια από την ΕΕ;
Η κυβέρνηση που σχηματίστηκε μετά τις εκλογές του Ιουνίου 1985, για να αντιμετωπίσει τη ραγδαία επιδείνωση του ισοζυγίου εξωτερικών συναλλαγών, αποφάσισε να δώσει νέα κατεύθυνση στην οικονομική πολιτική της και να την προσανατολίσει προς την μακροοικονομική σταθεροποίηση. Έδωσε άμεση προτεραιότητα στην αποκατάσταση της ισορροπίας του ισοζυγίου πληρωμών και στη δημιουργία προϋποθέσεων για γενικότερες προσαρμογές της οικονομίας μεσοπρόθεσμα. Προς τον σκοπό αυτόν, έθεσε σε εφαρμογή μια δέσμη σταθεροποιητικών μέτρων, τον Οκτώβριο του 1985. Η δέσμη αυτή περιελάμβανε κυρίως τα εξής μέτρα: υποτίμηση της δραχμής κατά 15%, προκαταβολές ίσες με συγκεκριμένο ποσοστό της αξίας ορισμένων κατηγοριών – εισαγωγών, τροποποίηση του συστήματος της ΑΤΑ ώστε η αναπροσαρμογή των μισθών να γίνεται με βάση τον προβλεπόμενο και όχι τον καταγεγραμμένο πληθωρισμό (μετά την αφαίρεση της επίπτωσης του εισαγόμενου πληθωρισμού), μείωση των δανειακών αναγκών του δημόσιου τομέα κατά 4 εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ τόσο το 1986 όσο και το 1987 και εφαρμογή πιο αυστηρής νομισματικής πολιτικής, με στόχο την επιβράδυνση του ρυθμού αύξησης των εγχώριων πιστώσεων και τη βαθμιαία διαμόρφωση θετικών πραγματικών επιτοκίων για όλες τις κατηγορίες δανείων.
Η αλλαγή αυτή έγινε σύμφωνα με τον τότε Διοικητή της ΤτΕ Δ. Χαλικιάς επειδή το καλοκαίρι του 1985 η χώρα είχε φθάσει στο χείλος της κατάρρευσης, Η συνέχιση της ίδιας πολιτικής της πρώτης τετραετίας του ΠΑΣΟΚ θα οδηγούσε την χώρα σε χρεοκοπία. . Θα είχαμε στάση πληρωμών. Το έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών πλησιάζει το 10% του ΑΕΠ και η Τράπεζα της Ελλάδος συντόμως δεν θα έχει ταμείο να πληρώσει. Χρειάζεται να σχεδιαστεί ένα πρόγραμμα σταθεροποίησης της οικονομίας .
Η κατάσταση αυτή της οικονομίας υποχρέωσε την κυβέρνηση Αν.Παπανδρέου να ζητήσει σταθεροποιητικό δάνειο από την ΕΟΚ, τους όρους του οποίου ουδέποτε τήρησε. Θα πρέπει να γίνει γνωστό ότι κατά το διάστημα από την είσοδο της χώρας στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες και μετά, η Κοινότητα κατέβαλε κάθε προσπάθεια για να διευκολύνει την ενσωμάτωση της Ελλάδας και να τη βοηθήσει να φθάσει στο επίπεδο των πιο ανεπτυγμένων οικονομιών. Η αλληλεγγύη αυτή εκφράστηκε με σημαντικές περιφερειακές και διαρθρωτικές βοήθειες –όπως συνέβη και με άλλες χώρες σε ανάλογες περιπτώσεις- αλλά και με τη μορφή μεσοπρόθεσμου δανείου χρηματοδοτικής αρωγής που χορηγήθηκε το 1985 και το 1986 για να βοηθήσει την Ελλάδα να εξέλθει από μια δυσκολότατη κατάσταση στην εποχή εκείνη. Το δάνειο αυτό, τη χορήγηση του οποίου η Επιτροπή είχε τότε υποστηρίξει, στήριζε το πρόγραμμα οικονομικής σταθεροποίησης, που είχε ως στόχο τη μείωση του υπερβολικού ελλείμματος του δημόσιου τομέα και τη βελτίωση των αποτελεσμάτων στους τομείς του πληθωρισμού και του ισοζυγίου πληρωμών.
Από το 1990 που ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης είπε πως η Ελλάδα είναι υπό πτώχευση έως τη σημερινή κατάρρευση της οικονομίας, γιατί κανένα πρόγραμμα εξυγίανσης της οικονομίας δεν απέδωσε καρπούς;
Η απάντηση είναι αυτονόητη , εύκολη και γνωστή σε όλους: το πολιτικό σύστημα είναι απολύτως υπεύθυνο για την κατάσταση αυτή. Βεβαίως το πολιτικό σύστημα δεν προέρχεται από παρθενογένεση το εκλέγει ο λαός , η ελληνική κοινωνία. Επομένως εδώ χρειάζεται να σκεφθούμε λίγο περισσότερο για να αντιληφθούμε την πραγματικότητα. Υπάρχει όμως και η αντικειμενικοί περιορισμοί , κυρίως οικονομικοί, που αν δεν αναγνωστούν σωστά και δεν αντιμετωπισθούν με τον πρέποντα τρόπο οδηγούν είτε σε μεγαλεπήβολα σχέδια (πχ η Ελλάδα έχει ισχυρή οικονομία και συναποφασίζει με την Γερμανία) είτε σε πενιχρές επιδιώξεις (πχ η Ελλάδα ως ψωροκώσταινα και ό,τι προκύψει έτσι χωρίς σχέδιο). Όλα τα παραπάνω απαιτούν ενδελεχή ανάλυση και μελέτη και βεβαίως συναγωγή συγκεκριμένων συμπερασμάτων. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι ανά πάσα στιγμή στην ιστορία, είναι εύκολο αλλά και δυνατό να ανατραπεί ο ρους της ιστορίας και να δημιουργήσεις την κοινωνία που επιθυμείς ή να καλυτερέψεις τα πράγματα. Ο ιστορικός χρόνος είναι αμείλικτος και στο καμίνι της επιβίωσης δεν είσαι μόνος , εννοώ ως κράτος –έθνος. Η παγκοσμιοποίηση ανέδειξε σειρά κρατών που διψούν για λίγη –ελάχιστη ευημερία .. Άρα ο αγώνας είναι δυσκολότερος τώρα. Πολλές φορές λέγεται θα γίνουμε Βουλγαρία, ήδη έχουμε γίνει Κροατία, Τσεχία , Σλοβακία, Σλοβενία. Μάλιστα αυτές οι χώρες έχουν ανοδική τάση και η Ελλάδα καθοδική. Αν δεν κατανοήσουμε τα παραπάνω και δεν αποφασίσουμε να «ξανα-παράγουμε» με κάθε τρόπο η Βουλγαρία δεν θα είναι πολύ μακριά. Μάλιστα αν σε όλα αυτά συμπεριληφθούν και η γενικότερη τάση καθόδου της ΕΕ.
Και κάπως έτσι φτάνουμε στο Μάιο του 2010. Ανεξαρτήτως του ποιος φταίει, το δίλημμα ήταν ή άτακτη χρεοκοπία και στάση πληρωμών ή διαρκής λιτότητα που δένει τη χώρα χειροπόδαρα. Τώρα που μπορούμε να δούμε τα γεγονότα πιο ψύχραιμα υπήρχε η δυνατότητα του ρίσκου και της απειλής «εάν δεν μας σώσετε η ευρωζώνη θα χρεοκοπήσει;»
Δεν γνωρίζω αν πράγματι θα μπορούσε να λειτουργήσει αυτός ο εκβιασμός. Κανένας όμως δεν μπορεί να το επιβεβαιώσει. Πολλές φορές στην ιστορία λειτουργεί. Όμως αυτό που ήταν βέβαιο και «έβγαζε μάτι» κατά το κοινώς λεγόμενο ήταν το αδιέξοδο και το επικίνδυνο του Μνημονίου . Η Ελλάδα μπήκε σε μια περιπέτεια δεμένη χειροπόδαρα χωρίς να ψελλίσει ούτε μία κουβέντα. Τώρα οι βαθμοί ελευθερίας έχουν μειωθεί επικίνδυνα. Το αδιέξοδο Μνημόνιο δεν μπορεί να θεωρείτε ως μόνο υπάρχον και ως εκ τούτου σωστό, απλά και μόνο επειδή οι υπάρχουσες αντίθετες με αυτό πολιτικές δυνάμεις είναι ανίκανες , παντελώς ανίκανες, να επεξεργαστούν ένα οικονομικό πρόγραμμα με βάση την πραγματικότητα και όχι τις ιδεοληψίες τους. Το ότι το «σοσιαλιστικό» πείραμα της ΣΕ αποδείχτηκε περίτρανα λάθος και λαθροχειρία, δεν επιβεβαιώνει ότι το σύστημα που ζούμε είναι καλύτερο , σωστότερο, δικαιότερο . Απλά δείχνει ότι είναι πιο δυνατό. Η σύγκριση που πολλές φορές γίνεται με αυτό τον τρόπο είναι λογικά απαράδεκτη και λανθασμένη .
Τον Ιούνιο θα ληφθούν και νέα μέτρα. Ποια είναι η εκτίμησή σας ως προς τη χρονιά που η Ελλάδα θα βγει από την ύφεση και θα μπει τέλος στην λιτότητα;
Δεν έχουν τέλος τα βάσανα και τα βογγητά. Με το συγκεκριμένο πρόγραμμα του Μνημονίου δεν υπάρχει καμιά περίπτωση για τα επόμενα δέκα χρόνια και βάλε, να δούμε φως στο τούνελ. Το ότι μπορεί να υπάρξει μηδαμινή μεγέθυνση του ΑΕΠ μετά από δύο χρόνια δεν σημαίνει απολύτως τίποτε για αυτό που με ρωτάτε και δεν θα πρέπει να το συγχέουμε.
Ποιες είναι οι βασικές προϋποθέσεις για να μπει μια χώρα στην ανάπτυξη και τι φταίει για το ότι δεν ακούμε τίποτα για δημιουργία νέου πλούτου στη χώρα μας;
Οι επενδύσεις , οι επενδύσεις , οι επενδύσεις. Τώρα ποιες είναι οι προϋποθέσεις για να πραγματοποιηθούν επενδύσεις είναι ένα τεράστιο κεφάλαιο που δεν μπορούμε να το αναπτύξουμε στα πλαίσια αυτού του σημειώματος. Πάντως σας λέγω ότι ο τρόπος που επιχειρούν ή μας λέγουν πως επιχειρούν για την προσέλκυση επενδύσεων σε μια χώρα όπως η Ελλάδα είναι λανθασμένος ιστορικά και θεωρητικά.
Κ.ΜΕΛΑΣ 01.04.2012. Εφημερίδα: Η ΝΙΚΗ.