Η κατάσταση της ελληνικής
οικονομίας στο πλαίσιο της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης συνεχίζει να
αποτελεί το πρωταρχικό ζήτημα μεταξύ των ελληνικών και ξένων οικονομικών αναλυτών . Αυτό που κυρίως χρειάζεται
να υπογραμμισθεί παρατηρώντας όλες αυτές τις αναλύσεις είναι ότι σε πολλές από αυτές οι περισσότεροι (έλληνες) αναλυτές
φαίνεται να πέφτουν σε αλλεπάλληλα μεθοδολογικά λάθη που αν μη τι άλλο προκαλούν σύγχυση και
οδηγούν σε λανθασμένα συμπεράσματα. Άλλωστε η σωστή απεικόνιση της
πραγματικότητας , φυσικής και κοινωνικής ,αποτελεί διαχρονικά το ζητούμενο για
όλες τις φιλοσοφικές και επιστημονικές θεωρήσεις. Δεν υπάρχει τίποτε πιο σημαντικό
στη ζωή από το να ανακαλύψεις το ακριβές σημείο, από το οποίο πρέπει να
παρατηρούνται και να κρίνονται όλα τα πράγματα , και ύστερα να παραμείνεις σ’
αυτό το σημείο , υποστηρίζει χαρακτηριστικά ο
von Clausewitz.
οικονομίας στο πλαίσιο της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης συνεχίζει να
αποτελεί το πρωταρχικό ζήτημα μεταξύ των ελληνικών και ξένων οικονομικών αναλυτών . Αυτό που κυρίως χρειάζεται
να υπογραμμισθεί παρατηρώντας όλες αυτές τις αναλύσεις είναι ότι σε πολλές από αυτές οι περισσότεροι (έλληνες) αναλυτές
φαίνεται να πέφτουν σε αλλεπάλληλα μεθοδολογικά λάθη που αν μη τι άλλο προκαλούν σύγχυση και
οδηγούν σε λανθασμένα συμπεράσματα. Άλλωστε η σωστή απεικόνιση της
πραγματικότητας , φυσικής και κοινωνικής ,αποτελεί διαχρονικά το ζητούμενο για
όλες τις φιλοσοφικές και επιστημονικές θεωρήσεις. Δεν υπάρχει τίποτε πιο σημαντικό
στη ζωή από το να ανακαλύψεις το ακριβές σημείο, από το οποίο πρέπει να
παρατηρούνται και να κρίνονται όλα τα πράγματα , και ύστερα να παραμείνεις σ’
αυτό το σημείο , υποστηρίζει χαρακτηριστικά ο
von Clausewitz.
Τα βασικά μεθοδολογικά λάθη συνίστανται στο εξής :
– συνεχή σύγχυση σχετικά με το
είναι και το δέον , μεταξύ περιγραφικών και κανονιστικών προτάσεων. Υπάρχουν μακροσκελείς αναλύσεις με βάση του πως
θα έπρεπε να είναι η πραγματικότητα αδιαφορώντας πλήρως για το πώς πράγματι είναι η πραγματικότητα. . Οι αναλύσεις τέτοιου είδους
στερούνται της ικανότητας απεικόνισης της πραγματικότητας ως τέτοιας με
αποτέλεσμα η πραγματικότητα να παρουσιάζεται ως άλλη, γεγονός που με τη σειρά του οδηγεί σε
λανθασμένες πράξεις σε σχέση με το επιδιωκόμενο. «Πολλοί χτίσανε με το νου τους δημοκρατίες κι
ηγεμονίες που ποτέ κανένας δεν τις είδε ούτε έμαθε πως υπάρχουνε στ’ αλήθεια.
Γιατί τόσο μακριά βρίσκεται το πώς ζούμε απ’ το πώς θάπρεπε να ζούμε, ώστε
όποιος δεν κοιτάει το τι γίνεται για να κυνηγήσει το τι θάπρεπε να γίνεται, αυτός
πιότερο την καταστροφή παρά την προφύλαξή του βλέπει. Γιατί κάποιος που θέλει
σ’ όλα τα ζητήματα να φανερώσει καλοσύνη, φυσικό είναι να καταστρέφεται μέσα σε τόσους που δεν είναι καλοί.»[1].
είναι και το δέον , μεταξύ περιγραφικών και κανονιστικών προτάσεων. Υπάρχουν μακροσκελείς αναλύσεις με βάση του πως
θα έπρεπε να είναι η πραγματικότητα αδιαφορώντας πλήρως για το πώς πράγματι είναι η πραγματικότητα. . Οι αναλύσεις τέτοιου είδους
στερούνται της ικανότητας απεικόνισης της πραγματικότητας ως τέτοιας με
αποτέλεσμα η πραγματικότητα να παρουσιάζεται ως άλλη, γεγονός που με τη σειρά του οδηγεί σε
λανθασμένες πράξεις σε σχέση με το επιδιωκόμενο. «Πολλοί χτίσανε με το νου τους δημοκρατίες κι
ηγεμονίες που ποτέ κανένας δεν τις είδε ούτε έμαθε πως υπάρχουνε στ’ αλήθεια.
Γιατί τόσο μακριά βρίσκεται το πώς ζούμε απ’ το πώς θάπρεπε να ζούμε, ώστε
όποιος δεν κοιτάει το τι γίνεται για να κυνηγήσει το τι θάπρεπε να γίνεται, αυτός
πιότερο την καταστροφή παρά την προφύλαξή του βλέπει. Γιατί κάποιος που θέλει
σ’ όλα τα ζητήματα να φανερώσει καλοσύνη, φυσικό είναι να καταστρέφεται μέσα σε τόσους που δεν είναι καλοί.»[1].
– σύγκριση εντελώς ανόμοιων
πραγμάτων ή καταστάσεων στην προσπάθεια υποστήριξης της επιχειρηματολογίας
τους. Επίσης η σύγκριση ομοίων καταστάσεων αλλά σε εντελώς διαφορετικά
περιβάλλοντα δράσης και σε εντελώς διαφορετικό λειτουργικό θεσμικό πλαίσιο.
Πρόκειται για χοντροκομμένες αναλύσεις
που κυρίως προέρχονται από το συνήθη αμετροεπή και μη επιστημονικά
εμπεριστατωμένο δημοσιογραφικό λόγο.
πραγμάτων ή καταστάσεων στην προσπάθεια υποστήριξης της επιχειρηματολογίας
τους. Επίσης η σύγκριση ομοίων καταστάσεων αλλά σε εντελώς διαφορετικά
περιβάλλοντα δράσης και σε εντελώς διαφορετικό λειτουργικό θεσμικό πλαίσιο.
Πρόκειται για χοντροκομμένες αναλύσεις
που κυρίως προέρχονται από το συνήθη αμετροεπή και μη επιστημονικά
εμπεριστατωμένο δημοσιογραφικό λόγο.
Μπορώ να αναφέρω ορισμένα παραδείγματα που καταδεικνύουν τέτοιου είδους
λάθη .
λάθη .
– Το πρώτο και χαρακτηριστικό παράδειγμα αφορά στον τρόπο που πεισματικά ορισμένοι αναλυτές αρνούνται να αντιληφθούν το πώς είναι θεσπισμένη ,από τις υπάρχουσες συνθήκες, η αρχιτεκτονική της οικονομικής λειτουργίας της ΕΕ και συγκεκριμένα οι δημοσιονομικές πολιτικές στη ζώνη του ευρώ , η διατήρηση των χρεών και των ελλειμμάτων , και κυρίως αυτό που μας ενδιαφέρει άμεσα ο κίνδυνος αθέτησης πληρωμών από μια χώρα – μέλος και η δυνατότητα παροχής οικονομικής βοήθειας για τη διάσωσή της.
Στη συνθήκη του Μάαστριχτ υπάρχει ενσωματωμένη ρήτρα « περί μη διάσωσης μέσω παροχής οικονομικής βοήθειας» για χώρα – μέλος που βρίσκεται σε μη διατηρήσιμη πορεία αύξοντος δημοσίου χρέους. Δεν υπάρχει επομένως κανονισμός διάσωσης διότι οι συνυπογράψαντες τη συνθήκη του Μάαστριχτ , αγνοούσαν την θεωρητική άποψη περί ύπαρξης «τελευταίου δανειστή» ή δεν μπορούσαν να
δημιουργήσουν έναν άλλο μηχανισμό διάσωσης . Απλά ,όπως υπάρχει άλλωστε και διατυπωμένο, δεν ήθελαν κανένα μηχανισμό διάσωσης.
δημιουργήσουν έναν άλλο μηχανισμό διάσωσης . Απλά ,όπως υπάρχει άλλωστε και διατυπωμένο, δεν ήθελαν κανένα μηχανισμό διάσωσης.
Συνεπώς αντιλήψεις που κατά κόρον κατακλύζουν τα μέσα ενημέρωσης ότι : η Ε.Ε. ευθύνεται γιατί δεν διαθέτει μηχανισμό αποτροπής πλεονασμάτων/ ελλειμμάτων ή ότι , δεν έδειξε την απαραίτητη «αλληλεγγύη» έναντι κράτους-μέλους, π.χ. εγκαθιδρύοντας και μια δημοσιονομική ένωση παράλληλα με τη νομισματική δεν συνάδουν με τη θεσμική πραγματικότητα της ένωσης. Το γιατί δεν ήθελαν κανένα μηχανισμό διάσωσης προφανώς έχει να κάνει με τον τρόπο που οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ της κυρίαρχης δύναμης της Γερμανίας αντιλαμβάνονται το ρόλο του ευρώ .
Προφανώς η όλη σύλληψη εξυπηρετεί τα συμφέροντα τους , παρέχοντάς τους δικαιώματα χωρίς σχεδόν καμία υποχρέωση. Επομένως η «μουλωχτή δημιουργία»[2] του ενιαίου νομίσματος αλλά και της ΕΕ γίνεται στη βάση των γερμανικών επιδιώξεων και αντιλήψεων. Δεν είναι καθόλου προφανές ότι η Γερμανία (σε επίπεδο εθνικών κρατών) θα προχωρούσε σε ένα διαφορετικό κτίσιμο του ευρώ και σε μια ΕΚΤ που θα υφίστατο πολιτικό έλεγχο και θα έπαιζε το ρόλο του «έσχατου πιστωτή». Το να έχει η ΕΕ ένα κοινό νόμισμα ή το κοινό νόμισμα να ανήκει σε μια ΕΕ μπορεί να είναι και μια ουτοπία . Να μη μπορεί να γίνει[3]. Όμως αυτό αφορά σε μια δεύτερη συζήτηση.
Άρα οι συλλογισμοί μας , οι κρίσεις μας θα πρέπει να συνάδουν με το πραγματικό –πραγματικό. Δεν μπορούμε να συλλογιζόμαστε σύμφωνα με το πώς θα έπρεπε να είναι τα πράγματα αλλά με το πώς
είναι. Αυτό δεν στερεί την ελευθερία έκφρασης των επιθυμιών μας για το πώς θα έπρεπε να είναι τα πράγματα και βεβαίως να παλέψουμε για αυτές. Σε άμεση σχέση με τα όσα έχουμε αναφέρει ανήκουν και τα κλαψουρίσματα από πολλούς αναλυτές σχετικά με την έλλειψη αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών μελών της ΕΕ. Μα όπως προείπαμε είναι θεσμικά κατοχυρωμένη η απουσία αλληλεγγύης, μάλιστα επιβάλλεται κατηγορηματικά από τις συνθήκες. Η θεωρητική υποβαστάζουσα αυτής της αντίληψης είναι ως γνωστόν ο λεγόμενος ηθικός κίνδυνος . Ένα ακόμα παράδειγμα αποτελεί η καταγγελία της ΕΚΤ
γιατί δεν δανείζει τις κυβερνήσεις των χωρών μελών , ενώ δανείζει τις εμπορικές τράπεζες. Ανεξάρτητα του ποιο είναι το σωστό η συνθήκη του Μάαστριχτ , δηλαδή η αδήριτη ισχύουσα σήμερα πραγματικότητα, ρητά το απαγορεύει. Η απαγόρευση της νομισματοποίησης των δημοσίων ελλειμμάτων αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της λεγόμενης ανεξαρτητοποίησης των Κεντρικών Τραπεζών στο πλαίσιο της νεοφιλελεύθερης οικονομικής πολιτικής. Το να παρακαλούν ορισμένοι ή να καταγγέλλουν την ΕΚΤ σε τίποτε δεν μεταβάλλει την κατάσταση. Κανείς δεν συγκινείται.
Προφανώς η όλη σύλληψη εξυπηρετεί τα συμφέροντα τους , παρέχοντάς τους δικαιώματα χωρίς σχεδόν καμία υποχρέωση. Επομένως η «μουλωχτή δημιουργία»[2] του ενιαίου νομίσματος αλλά και της ΕΕ γίνεται στη βάση των γερμανικών επιδιώξεων και αντιλήψεων. Δεν είναι καθόλου προφανές ότι η Γερμανία (σε επίπεδο εθνικών κρατών) θα προχωρούσε σε ένα διαφορετικό κτίσιμο του ευρώ και σε μια ΕΚΤ που θα υφίστατο πολιτικό έλεγχο και θα έπαιζε το ρόλο του «έσχατου πιστωτή». Το να έχει η ΕΕ ένα κοινό νόμισμα ή το κοινό νόμισμα να ανήκει σε μια ΕΕ μπορεί να είναι και μια ουτοπία . Να μη μπορεί να γίνει[3]. Όμως αυτό αφορά σε μια δεύτερη συζήτηση.
Άρα οι συλλογισμοί μας , οι κρίσεις μας θα πρέπει να συνάδουν με το πραγματικό –πραγματικό. Δεν μπορούμε να συλλογιζόμαστε σύμφωνα με το πώς θα έπρεπε να είναι τα πράγματα αλλά με το πώς
είναι. Αυτό δεν στερεί την ελευθερία έκφρασης των επιθυμιών μας για το πώς θα έπρεπε να είναι τα πράγματα και βεβαίως να παλέψουμε για αυτές. Σε άμεση σχέση με τα όσα έχουμε αναφέρει ανήκουν και τα κλαψουρίσματα από πολλούς αναλυτές σχετικά με την έλλειψη αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών μελών της ΕΕ. Μα όπως προείπαμε είναι θεσμικά κατοχυρωμένη η απουσία αλληλεγγύης, μάλιστα επιβάλλεται κατηγορηματικά από τις συνθήκες. Η θεωρητική υποβαστάζουσα αυτής της αντίληψης είναι ως γνωστόν ο λεγόμενος ηθικός κίνδυνος . Ένα ακόμα παράδειγμα αποτελεί η καταγγελία της ΕΚΤ
γιατί δεν δανείζει τις κυβερνήσεις των χωρών μελών , ενώ δανείζει τις εμπορικές τράπεζες. Ανεξάρτητα του ποιο είναι το σωστό η συνθήκη του Μάαστριχτ , δηλαδή η αδήριτη ισχύουσα σήμερα πραγματικότητα, ρητά το απαγορεύει. Η απαγόρευση της νομισματοποίησης των δημοσίων ελλειμμάτων αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της λεγόμενης ανεξαρτητοποίησης των Κεντρικών Τραπεζών στο πλαίσιο της νεοφιλελεύθερης οικονομικής πολιτικής. Το να παρακαλούν ορισμένοι ή να καταγγέλλουν την ΕΚΤ σε τίποτε δεν μεταβάλλει την κατάσταση. Κανείς δεν συγκινείται.
–
Σχετικά με το δεύτερο είδος λάθους μπορώ να αναφέρω παραδείγματα αναλυτών που συγκρίνουν το δημόσιο και το συνολικό χρέος ή το δημοσιονομικό έλλειμμα της Ελλάδος με το αντίστοιχο ή και μεγαλύτερο , χωρών όπως η ΗΠΑ , η Ιαπωνία , Αυστρία κτλ. . Άλλοι προσπαθούν να συγκρίνουν το χρέος ή το έλλειμμα της ελληνικής οικονομίας με το αντίστοιχο χρέος ή έλλειμμα προηγουμένων χρονικών περιόδων στις οποίες επικρατούσαν παντελώς διαφορετικές συνθήκες. Όλα αυτά στο πλαίσιο ότι είναι υπερβολή ότι η Ελλάδα βρίσκεται στα πρόθυρα χρεοκοπίας
ή εν πάση περιπτώσει ότι έχουμε μόνο μια κρίση χρέους την οποία μπορούμε να υπερβούμε όπως δήθεν «απέδειξε» η υπερκάλυψη του δανείου που επιχείρησε η κυβέρνηση στο μέσον της κρίσης . Κυρίως αυτές οι αντιλήψεις προέρχονται από την Αριστερά συστημική και αντισυστημική. Στην
πραγματικότητα, όμως, όπως έχω δείξει και σε προηγούμενα άρθρα μου, η Ελλάδα πράγματι βρίσκεται στα πρόθυρα αδυναμίας εκπλήρωσης των δανειακών της υποχρεώσεων με την έννοια του υπέρμετρου κόστους που καταβάλει για να μπορέσει να δανειστεί. Η ελληνική οικονομία
παρουσιάζει ένα …ζηλευτό συνδυασμό ασθενειών : υψηλό δημόσιο χρέος και δημοσιονομικό έλλειμμα, (113% και 12,7% αντίστοιχα σε σχέση με το ΑΕΠ, είναι από μόνα τους τα υψηλότερα στην ευρωζώνη και καμία άλλη χώρα δεν παρουσιάζει παρόμοιο συνδυασμό υψηλών μεγεθών), υψηλή ανεργία ( τουλάχιστον 15-16% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού) και το ακόμα σπουδαιότερο βρίσκεται σε ύφεση (-1,5% το ΑΕΠ το 2009 και τουλάχιστον το ίδιο ή περισσότερο το 2010).
Σχετικά με το δεύτερο είδος λάθους μπορώ να αναφέρω παραδείγματα αναλυτών που συγκρίνουν το δημόσιο και το συνολικό χρέος ή το δημοσιονομικό έλλειμμα της Ελλάδος με το αντίστοιχο ή και μεγαλύτερο , χωρών όπως η ΗΠΑ , η Ιαπωνία , Αυστρία κτλ. . Άλλοι προσπαθούν να συγκρίνουν το χρέος ή το έλλειμμα της ελληνικής οικονομίας με το αντίστοιχο χρέος ή έλλειμμα προηγουμένων χρονικών περιόδων στις οποίες επικρατούσαν παντελώς διαφορετικές συνθήκες. Όλα αυτά στο πλαίσιο ότι είναι υπερβολή ότι η Ελλάδα βρίσκεται στα πρόθυρα χρεοκοπίας
ή εν πάση περιπτώσει ότι έχουμε μόνο μια κρίση χρέους την οποία μπορούμε να υπερβούμε όπως δήθεν «απέδειξε» η υπερκάλυψη του δανείου που επιχείρησε η κυβέρνηση στο μέσον της κρίσης . Κυρίως αυτές οι αντιλήψεις προέρχονται από την Αριστερά συστημική και αντισυστημική. Στην
πραγματικότητα, όμως, όπως έχω δείξει και σε προηγούμενα άρθρα μου, η Ελλάδα πράγματι βρίσκεται στα πρόθυρα αδυναμίας εκπλήρωσης των δανειακών της υποχρεώσεων με την έννοια του υπέρμετρου κόστους που καταβάλει για να μπορέσει να δανειστεί. Η ελληνική οικονομία
παρουσιάζει ένα …ζηλευτό συνδυασμό ασθενειών : υψηλό δημόσιο χρέος και δημοσιονομικό έλλειμμα, (113% και 12,7% αντίστοιχα σε σχέση με το ΑΕΠ, είναι από μόνα τους τα υψηλότερα στην ευρωζώνη και καμία άλλη χώρα δεν παρουσιάζει παρόμοιο συνδυασμό υψηλών μεγεθών), υψηλή ανεργία ( τουλάχιστον 15-16% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού) και το ακόμα σπουδαιότερο βρίσκεται σε ύφεση (-1,5% το ΑΕΠ το 2009 και τουλάχιστον το ίδιο ή περισσότερο το 2010).
Έχω την εντύπωση ότι πίσω από όλες αυτές τις λανθασμένες αντιλήψεις κρύβεται η αποφυγή επιμερισμού ευθυνών σε όσους ενέχονται για αυτή την κατάσταση αλλά και η άρνηση να αντιμετωπισθεί η ΕΕ στην πραγματικότητα της .
Montlyreview.gr
19.02.2010.
19.02.2010.
[1] N. Machiavelli, Ο Ηγεμόνας, στο: N. Machiavelli , Έργα, τομ. Ι, μτφ Τάκη Κονδύλη , Κάκτος , Αθήνα
1984, σελ. 266-267.
1984, σελ. 266-267.
[2] Για αυτά δες :Κ. Μελάς , Η Σαστισμένη Ευρώπη. Εξάντας Ιούνιος 2009. Κεφάλαιο πρώτο.
[3] Κ.Μελάς , Το Ευρώ Παγκόσμιο Νόμισμα; Τυπολογία για ένα ισχυρό – αποθεματικό παγκόσμιο νόμισμα. Ιστοχώρος Mr.gr 2006/01/04