Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΥ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΜΕΣΕΣ ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ .

  Η οικονομική παγκοσμιοποίηση[1]
συντελείται κυρίως μέσα  από δύο
μηχανισμούς,

 α) την   χρηματοοικονομική παγκοσμιοποίηση μέσω της
ελεύθερης κίνηση κεφαλαίων και β) την εξάπλωση του καπιταλιστικού παραγωγικού
συστήματος και  της παραγωγικής
διαδικασίας σε σειρά νέων χωρών στον πλανήτη.

 Το κοινό χαρακτηριστικό των δύο
αυτών συνιστωσών της οικονομικής παγκοσμιοποίησης είναι η απόλυτα ελεύθερη
κινητικότητα του παραγωγικού συντελεστή κεφάλαιο[2].

 Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία
η διακίνηση χρηματοοικονομικών κεφαλαίων[3]
έχει αυξηθεί δραματικά . Παράλληλα  και ο
ρυθμός παγκοσμιοποίησης της παραγωγικής διαδικασίας έχει συντελέσει εξίσου
σημαντικές προόδους. Η παγκοσμιοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας  συμβαδίζει με την αύξηση των διεθνών
εμπορευματικών συναλλαγών αλλά και την αύξηση των άμεσων ξένων επενδύσεων. Από
τα  μέσα της δεκαετίας του 1980 ο όγκος
των άμεσων ξένων επενδύσεων παρουσιάζει
μεγαλύτερους ρυθμούς αύξησης σε σχέση με το πρόσφατο  παρελθόν.[4]
Επίσης, η παγκοσμιοποίηση της
παραγωγικής διαδικασίας και η αύξηση των άμεσων ξένων επενδύσεων έχει
συμβάλει αρκετά στην αύξηση των απολύτων μεγεθών των εξαγωγών των
αναπτυσσόμενων χωρών. Παρόλα αυτά , πρέπει να σημειώσουμε ότι οι εξαγωγές, των
αναπτυσσομένων χωρών ως ποσοστό του συνόλου των εξαγωγών, δεν έχουν σημειώσει
ιδιαίτερη αύξηση από το 1963 έως το 2001.

Ωστόσο η σύνθεση τους έχει αλλάξει , δηλαδή ,το ποσοστό των εξαγομένων
προϊόντων του  βιομηχανικού  τομέα των αναπτυσσόμενων χωρών έχει  αυξηθεί από 10% το 1975 σε 75% το 1996[5].

Β.

Οι παγκόσμιες επιχειρηματικές και
οικονομικές δραστηριότητες των πολυεθνικών επιχειρήσεων υπολογίζεται ότι
συμμετέχουν στην παραγωγή του 10% του Παγκόσμιου ΑΕΠ  και του 33% των παγκόσμιων εξαγωγών[6]. Επομένως
εξακολουθεί να κυριαρχεί στο σχηματισμό του Παγκόσμιου ΑΕΠ το παραγόμενο
εγχωρίως ακαθάριστο προϊόν.

Το ποσοστό των  ΑΞΕ στον παγκόσμιο σχηματισμό παραγωγικού
κεφαλαίου αυξήθηκε και αποτελεί τα 2/3 του συνόλου των επενδύσεων μεταξύ της
δεκαετίας του 1980 και της δεκαετίας του 1990, ιδιαιτέρως δε για τις
αναπτυσσόμενες χώρες έχει αυξηθεί αποτελώντας τα  ¾ του συνόλου των επενδύσεων. Παγκοσμίως ο
όγκος των  άμεσων ξένων επενδύσεων αυξήθηκε
με πάρα πολύ ταχείς ρυθμούς  κατά την
δεκαετία του 1990, ωστόσο υπήρξε μία απότομη πτώση του όγκου των επενδύσεων
αυτών κατά το 2001 ως αποτέλεσμα της παγκόσμιας ύφεσης, και της μείωσης της
αξίας των συγχωνεύσεων , κυρίως στην Ευρώπη. Η αξία των άμεσων ξένων επενδύσεων
στις αναπτυσσόμενες χώρες αυξήθηκε από 8,4 δισεκατομμύρια δολάρια το 1980 , σε
205 δισεκατομμύρια το 2001. Επιπλέον οι άμεσες ξένες επενδύσεις στις
αναπτυσσόμενες χώρες αντιπροσώπευαν το 15% από αυτές που έχουν πραγματοποιηθεί
παγκοσμίως το 1999 ενώ έφτασαν στο 22% το 2001. Αυτή η αύξηση ως προς τα
ποσοστά των  ποσοστών που αντιπροσωπεύουν
οι άμεσες ξένες επενδύσεις στις αναπτυσσόμενες χώρες δεν μπορεί να θεωρηθεί ως
σημαντική καθώς αυτό το ποσοστό διακυμαινόταν γύρω στο 35% τα προηγούμενα
είκοσι χρόνια[8].

Ενώ η αξία των ΑΞΕ που κατευθύνονται  στις αναπτυσσόμενες χώρες , ως ποσοστό
στις  Παγκόσμιες ΑΞΕ αυξάνεται με σχετικά
βραδύς ρυθμούς, το μέγεθος τους και ο ρόλος τους σε σχέση με τις συνολικές
εισροές ξένων κεφαλαίων σε αυτές τις οικονομίες αυξάνεται δραματικά. Ιδιαιτέρα
μετά τις χρηματοοικονομικού χαρακτήρα κρίσεις τις δεκαετίες του 1980-90 ,λόγω
υπερβολικού δανεισμού, οι ΑΞΕ αποτέλεσαν τον κυριότερο μηχανισμό εισροής ξένου
επενδυτικού κεφαλαίου στις αναπτυσσόμενες χώρες. Κατά την περίοδο 1999 έως 2001
οι ΑΞΕ  υπολογίζεται ότι αποτελούσαν  κατά μέσο όρο το 86% των συνολικών εισροών
ξένου ιδιωτικού κεφαλαίου, και το 71% του συνολικού κεφαλαίου που εισέρευσε
στις αναπτυσσόμενες οικονομίες[9].

 Ένα  σημαντικό ερώτημα στο οποίο καλούμαστε να
δώσουμε μια απάντηση (απάντηση που επιχειρείται να δοθεί εδώ και πολλά χρόνια  στην οικονομική θεωρία) αποτελεί η ανάδειξη
των προσδιοριστικών παραγόντων που επιδρούν αποφασιστικά  στην επιλογή της διεθνούς χωροθέτησης των
ΑΞΕ.

Θα πρέπει να
αναφέρουμε ότι σε μια τυπική
οικονομετρική διερεύνηση με αντικείμενο τους προσδιοριστικούς παράγοντες
προσέλκυσης ΑΞΕ τίθονται σε παλινδρόμηση
μεταβλητές  που παραδοσιακά
θεωρούνται ότι επηρεάζουν την τοποθέτηση ΑΞΕ όπως: οικονομική δραστηριότητα,
πληθυσμός, απόσταση  (γεωγραφική με την
έννοια πόσο απέχει η τοποθεσία από τις κεντρικές δραστηριότητες μίας
πολυεθνικής επιχειρήσεως και πολιτιστική για την οποία χρησιμοποιείται μία
γλωσσική μεταβλητή), επιπλέον προσθέτουν μία μεταβλητή για να υπολογίσουν την
ποιότητα του ανθρώπινου κεφαλαίου , και ενδεχομένως στις περισσότερο πρόσφατες
οικονομετρικές έρευνες προστίθενται και μεταβλητές όπως συνθήκες εργασίας (
όπου συμπεριλαμβάνεται και το κόστος εργασίας) και πολιτικής σταθερότητας. Οι
αναλύσεις αυτού του είδους παρότι είναι χρήσιμες σε επιμέρους ερωτήματα δεν
βοηθούν στο συγκεκριμένο ερώτημα. Περισσότερο είναι χρήσιμες στατιστικές
έρευνες με βάση τα υπάρχοντα εμπειρικά δεδομένα
όπως αυτή στην οποία στη συνέχεια θα κάνουμε αναφορά. Ένα
σημαντικό ερώτημα που επιχειρείται να απαντηθεί μέσα από αυτήν την
έρευνα είναι ποιοι είναι οι προσδιοριστικοί παράγοντες που επιδρούν
αποφασιστικά για την επιλογή της γεωγραφικής τοποθεσίας μίας ΑΞΕ.

Τα στοιχεία που συλλέχθηκαν  και αναλύθηκαν από πρόσφατη έρευνα του ΒΕΑ[10] μας επιτρέπουν να
θέσουμε υπό διερεύνηση μία πολύ γνωστή άποψη των αναλυτών των κινήτρων των επενδυτικών
πρωτοβουλιών σύμφωνα με την οποία ο βασικότερος προσδιοριστικός παράγοντας της
γεωγραφικής τοποθεσίας που επιλέγει να επενδύσει μία πολυεθνική είναι η
εκμετάλλευση του χαμηλού κόστους εργασίας και η πρόσβασή της σε φτηνό εργατικό
δυναμικό. Αντιθέτως σύμφωνα με την συγκεκριμένη έρευνα  ο σημαντικότερος και ο πιο καθοριστικός
παράγοντας φαίνεται να είναι πρόσβαση στις μεγάλες και ακμάζουσες αγορές.

 Οι επιχειρήσεις τείνουν να επενδύσουν  προκειμένου να αποκτούν πρόσβαση της μεγάλες
και αναπτυσσόμενες αγορές ώστε να πωλούν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τις
οποίες παράγουν και όχι για να αποκτήσουν πρόσβαση σε χαμηλό κόστος εργασίας.
Τα 2/3 των αμερικάνικων ΑΞΕ  στο
εξωτερικό είναι επενδυμένες  στις
χώρες  υψηλού εισοδήματος. Ιδιαιτέρως
εντυπωσιακό μάλιστα  είναι το γεγονός ότι
στον δευτερογενή μεταποιητικό τομέα  το 80%
της παραγωγής των υπερπόντιων αμερικανικής προέλευσης θυγατρικών
είναι  επενδυμένες στις υψηλόμισθες,
αναπτυγμένες χώρες, όπου η επένδυση υποκινείται από διάφορους μη μισθολογικούς
παράγοντες, όπως η πρόσβαση στην αγορά ,
η παραγωγή  προϊόντων που
σχεδιάζονται με βάση τις ανάγκες και τις
ιδιαιτερότητες της  τοπικής
αγοράς, το επίπεδο και η ποιότητα των τοπικών υπηρεσιών, η υποστήριξη και η
προώθηση των  πωλήσεων, η διαφήμιση, τα
φορολογικά κίνητρα ή και τα μειωμένα έξοδα μεταφοράς.

Ένα ακόμη ερώτημα που τέθηκε στην
συγκεκριμένη έρευνα  είναι πως επιδρούν
επί του ύψους των ΑΞΕ τα διάφορα εμπόδια στο εμπόριο και τις επενδύσεις
αλλά  και ποια επίδραση έχουν επί των ΑΞΕ
τα  φορολογικά κίνητρα  και τα επενδυτικά κίνητρα. Όπως προαναφέρθηκε ο σημαντικότερος προσδιοριστικός παράγοντας των ΑΞΕ  είναι η πρόσβαση στις αναπτυσσόμενες
αγορές  και τις ανεπτυγμένες οικονομίες..
Τα φορολογικά και επενδυτικά κίνητρα
φαίνεται ότι έχουν δευτερεύουσα σημασία για την προσέλκυση ΑΞΕ
Παράγοντες όπως «συνθήκες και κόστος εργασίας» αλλά και «φορολογικά προνόμια»
συχνά φαίνεται, σύμφωνα με τις σχετικές έρευνες , ότι δεν διαδραματίζουν
ιδιαιτέρα σημαντικό ρόλο. Από
τα στοιχειά που παρατίθενται στη συνέχεια ουσιαστικά θα συμπεράνουμε ότι το
κόστος εργασίας αποτελεί υπολειμματικό μέγεθος και όχι βασικό στοιχείο για την
προσέλκυση ΑΞΕ.

 Ωστόσο πρέπει να επισημάνουμε ότι ο Kukera[11], σε
ένα δείγμα των 100 λιγότερο ανεπτυγμένων οικονομικά χωρών,  βρήκε
στατιστικά σημαντική αρνητική συσχέτιση μεταξύ των υψηλών αμοιβών των
βιομηχανικών εργατών και του ύψους των άμεσων ξένων επενδύσεων. Ωστόσο δεν
βρήκε αρνητική συσχέτιση μεταξύ ύψους επενδυτικών δαπανών και ισχυρών εργατικών
συνδικάτων. Η έρευνα του συμπεραίνει ότι η αυξημένη ισχύς των εργατικών
συνδικάτων εάν δεν επιφέρει αυξημένο κόστος εργασίας είναι αποτέλεσμα
μεγαλύτερης πολιτικής και κοινωνικής σταθερότητας.

  Αυτά
τα συμπεράσματα δεν μπορούν να θεωρηθούν ως μη αναμενόμενα εάν τα εντάξουμε στο
πλαίσιο μίας μελέτης του παραδοσιακού διαχωρισμού των ΑΞΕ μεταξύ οριζόντιων και
κάθετων

Από πρώτη  άποψη δημιουργείται
άμεσα η εντύπωση  ότι ο
παρατηρούμενος  διαχωρισμός των ΑΞΕ σε
οριζόντιες και σε κάθετες  θα πρέπει να
μας οδηγήσει και στη διαφοροποίηση  των
αντίστοιχων κινήτρων που υπάρχουν πίσω από αυτόν τον διαχωρισμό. Πιθανόν η
αντίληψη αυτή να περιέχει στοιχεία αλήθειας. Όμως για την αποφυγή παρανοήσεων χρειάζεται να ειπωθεί, ότι όπως θα
δούμε στη συνέχεια η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας παρέχει πολλές λύσεις στις
πολυεθνικές επιχειρήσεις να παράγουν εκμεταλλευόμενες κυρίως το χαμηλό κόστος
εργασίας και επομένως μας οδηγεί
ουσιαστικά στην ενοποίηση in senso lato των
κριτηρίων.

Οι οριζόντιες ΑΞΕ οι οποίες συνήθως
αποκαλούνται και ως επενδύσεις αναζήτησης νέων αγορών, οι οποίες περιλαμβάνουν
και εγκατάσταση μονάδων παραγωγής, κυρίως στοχεύουν στην πώληση των παραγόμενων
από την επένδυση προϊόντων. Δύο συνθήκες επιβάλλεται να συντρέχουν κυρίως για
να προσελκυστεί μία τέτοιου τύπου επένδυση.
Πρώτον, οι αγορές στις συγκεκριμένες χώρες πρέπει να είναι ανεπτυγμένες ή να
βρίσκονται σε φάση ανάπτυξης και δεύτερον, η επιλογή της παραγωγής των
συγκεκριμένων προϊόντων  που προορίζονται
κυρίως να πουληθούν στη συγκεκριμένη χώρα θα πρέπει να είναι  περισσότερο συμφέρουσα με οικονομικούς όρους
εν σύγκριση με την εισαγωγή των ιδίων προϊόντων από την χώρα που έχει την έδρα
της η πολυεθνική επιχείρηση. Ουσιαστικά
αυτή η δεύτερη συνθήκη εκπληρούται εάν στον συγκεκριμένο τομέα παραγωγικής
δραστηριότητας υπάρχει έλλειψη οικονομιών κλίμακας και επιπλέον στην
συγκεκριμένη χώρα υπάρχει υψηλό επίπεδο δασμολογικής προστασίας. Γι’ αυτό και
πολλές φορές οι οριζόντιες ΑΞΕ
ονομάζονται και δασμολογικά υποστηριζόμενες (Tariff hoping) ΑΞΕ. Σαφώς οι περισσότερες ΑΞΕ που εισρέουν στις ανεπτυγμένες οικονομίες,
σκοπεύουν κυρίως στο να αποκτήσουν καλύτερη πρόσβαση στις αγορές των χωρών
υποδοχής ενώ μόνο λίγες από τις ΑΞΕ που διενεργούνται στις αναπτυσσόμενες χώρες
παρακινούνται από αντίστοιχα κίνητρα. Οι οικονομετρικές μελέτες[12]
διερευνώντας όλες τις μορφές άμεσων ξένων επενδύσεων ανακαλύπτουν ότι το επίπεδο ανάπτυξης της εγχώριας
αγοράς για τις υποψήφιες χώρες υποδοχής ΑΞΕ αποτελεί το σημαντικότερο
προσδιοριστικό παράγοντα για την χώρα που τελικά θα επιλεχτεί από τους
επενδυτές για να πραγματοποιήσουν μία ΑΞΕ . Συνεπώς ένα στοιχειώδες τουλάχιστον
επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης πρέπει να προϋπάρχει προκειμένου μία χώρα να
προσελκύσει ΑΞΕ. 

Οι κάθετες ΑΞΕ παρατηρούνται όταν  το κεφάλαιο διακινείται από χώρα σε χώρα
προκειμένου να επιτευχθεί η αποτελεσματικότερη αξιοποίηση του. Αυτό
επιτυγχάνεται μέσω της  διασύνδεσής
του  με τις καταλληλότερες  μορφές
οργάνωσης της παραγωγικής διαδικασίας καθώς και με τους αναγκαίους
φυσικούς πόρους, προκειμένου να παραχθεί το επιθυμητό τελικό παραγωγικό
αποτέλεσμα.

Με
τις  κάθετες ΑΞΕ οι οποίες αναζητούν περισσότερο αποτελεσματική
παραγωγική διαδικασία, διακινούνται
κεφάλαια προς το εξωτερικό με βασικό στόχο την μείωση του κόστους
λειτουργίας  τους. Προκείμενου να
προσελκυστούν ΑΞΕ τέτοιου τύπου πρέπει
να συντρέχουν  προϋποθέσεις όπως: Χαμηλό
κόστος εργασίας, χαμηλοί φορολογικοί συντελεστές επί της  κερδοφορίας, χαμηλού επιπέδου ή «ευέλικτα»
πρότυπα εργασιακής ή περιβαλλοντικής προστασίας. Η προστιθεμένη  αξία που προσδίδει τέτοιου είδους οικονομικά
πλεονεκτήματα υπερτερεί των αντίστοιχων οικονομικών  πλεονεκτημάτων που προκύπτουν από την αποφυγή
των δασμών και του κόστους μεταφοράς των ημικατεργασμένων ή τελικών προϊόντων
σε κάθετες μορφές ΑΞΕ. Οι ΑΞΕ με στόχο
την αναζήτηση αποτελεσματικότητας κατά κανόνα θεωρούνται ως επενδύσεις που
κατευθύνονται  κυρίως προς χώρες χαμηλού
κόστους εργασίας, αλλά όχι μόνο. Άρα μόνο για τις χώρες που προσελκύουν κάθετες
μορφές ΑΞΕ ενδέχεται να συσχετίζεται το κόστος εργασίας με τον όγκο των ΑΞΕ που
προσελκύει και μόνο ως προς το ποσοστό αυτού του τύπου των ΑΞΕ. 

Οι κάθετες ΑΞΕ αναζήτησης φυσικών πρωτογενών πηγών, πραγματοποιούνται
λόγω της προσπάθειας που καταβάλλουν οι επιχειρήσεις που ηγούνται (Leader Firms) ενός παραγωγικού κλάδου,  να
αποκτήσουν υπό τον έλεγχο τους τις πλουτοπαραγωγικές πηγές πρωτογενών φυσικών
πόρων και βασικών πρώτων υλών οι οποίες χρησιμοποιούνται στην παραγωγή
διάφορων άλλων προϊόντων. Μερικοί αναλυτές έχουν σχετικά πρόσφατα
προσθέσει  την αναζήτηση στρατηγικών πλεονεκτημάτων[13], ως ένα επιπλέον
κίνητρο πραγματοποίησης ΑΞΕ αναφερόμενοι σε περιπτώσεις όπως οι ευρωπαϊκές
επενδύσεις στην Σίλικον Βάλεϋ. Τέτοιου τύπου κάθετες επενδυτικές κινήσεις
τείνουν να στοχεύουν στην διασύνδεση της παραγωγικής διαδικασίας με υστέρα  στάδια παραγωγής.

Παγκοσμίως, το συσσωρευμένο απόθεμα κάθετων
ΑΞΕ έχει αυξηθεί σταδιακά στην διάρκεια των χρόνων , αν και καταλαμβάνει σχεδόν
το ίδιο ποσοστό καθ’ όλη την διάρκεια της δεκαετίας του 1990, διατηρούμενες οι
σχετικές αναλογίες οριζόντιων και κάθετων ΑΞΕ σταθερές με ποσοστά 67% και 33%
αντίστοιχα.)[14]

            Η απόλυτη επικυριαρχία των οριζόντιων ΑΞΕ, εξηγεί γιατί τα κίνητρα και
οι στόχοι των οριζοντίων ΑΞΕ στις οικονομετρικές μελέτες υπερτερούν των
κινήτρων και των στόχων των κάθετων μορφών ΑΞΕ. Ένας άλλος λόγος, για τον
οποίον σύμφωνα με τις οικονομετρικές έρευνες[15],
οι διαφορές κόστους δεν φαίνεται  να
αποτελούν σημαντικό παράγοντα για την παγκοσμιοποίηση  της παραγωγικής διαδικασίας και της
προσέλκυσης ΑΞΕ, οι διαφορές στο
εργατικό κόστος μπορεί να επιδρούν την κατανομή της παραγωγής, μέσω
εξωεπιχειρησιακών[16] και όχι
ενδοεπιχειρησιακών μηχανισμών ανακατανομής της παραγωγής.

            Υπάρχει
ένα κοινό και για τα τρία κίνητρα που παρακινούν πολυεθνικές για άμεσες ξένες
επενδύσεις. Σε  κάθε περίπτωση οι
εταιρίες έχουν αποφασίσει να διατηρήσουν, τις εκτός των συνόρων της χώρας
ιδρύσεως τους επιχειρηματικές δραστηριότητες εντός των πλαισίων της  εταιρικής δραστηριότητας τους[17].
Αυτή η διαδικασία είναι γνωστή ως διαδικασία εσωτερικοποίησης σύμφωνα με την
οποία οι επιχειρήσεις  θα επεκτείνουν τις επιχειρησιακές τους
δραστηριότητες στο εξωτερικό με την μορφή των άμεσων ξένων επενδύσεων (ΑΞΕ)
όταν αυτές διαθέτουν ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο ή υψηλής τεχνολογικής εξειδίκευσης
στοιχείο του ενεργητικού (π.χ. Μία εφεύρεση)
το οποίο τους επιτρέπει να αποκτούν πρόσθετη κερδοφορία. Σε αυτήν
την περίπτωση είναι προτιμότερο  η επένδυση
των κεφαλαίων σε μία ξένη χώρα με την μορφή ΑΞΕ παρά η ανεύρεση μίας άλλης
εταιρίας με την οποία θα υπάρξει συνεργασία σε ένα ανώτερο ή κατώτερο στάδιο
της παραγωγικής διαδικασίας μέσω της προμήθειας σε αυτήν ή από αυτήν προϊόντων
ή υπηρεσιών . Σε ένα κλασικό άρθρο,
« η Φύση της Εταιρίας» του Coase [18] αποκαλύφθηκε ότι το χαμηλότερο συναλλακτικό
κόστος είναι το κύριο πλεονέκτημα της οργάνωσης της παραγωγικής διαδικασίας στα
πλαίσια ενιαίων εταιρικών μονάδων σε σχέση με μορφές οργάνωσης της παραγωγής σε
ξεχωριστές μονάδες που στηρίζονται σε μεμονωμένες αγορές.. Αυτή η λογική για
την οργάνωση εταιρικών μορφών παραγωγής χρησιμοποιήθηκε για να εξηγήσει το
φαινόμενο των άμεσων ξένων επενδύσεων, στη λογική ότι οι εταιρίες επιθυμούν
ταυτόχρονα  να επεκτείνουν τις αγορές
τους και τις επιχειρησιακές τους δραστηριότητες αλλά και να διατηρούν τα οφέλη
που προκύπτουν από την ενδοεπιχειρησιακή συνεργασία που προκύπτει στα πλαίσια
της «εσωτερικοποίησης» των νέων επιχειρησιακών δραστηριοτήτων στις οποίες
επεκτείνονται.  Ενώ η εσωτερικοποίηση της
διεθνοποιημένης παραγωγικής διαδικασίας είναι αποτέλεσμα της σχετικής
αναποτελεσματικότητας των αγορών, η προστασία αυτών των στηριζόμενων σε
ιδιαίτερες γνώσεις στοιχείων του ενεργητικού διατηρώντας τα εσωτερικά στην
επιχείρηση, είναι ο κυρίως λόγος που εξηγεί γιατί οι εταιρίες πολλές φορές
προτιμούν να επενδύουν στο εξωτερικό με την μορφή των ΑΞΕ, παρά να απευθύνονται
σε ξένες αγορές με άλλους τρόπους ως εξαγωγείς ή μέσω υπογραφής συμβολαίων με
ξένες εταιρίες για την προώθηση προϊόντων με την χρήση του ονόματος της
εταιρίας (συμβόλαια δικαιόχρησης) ή μέσω συμβάσεων υπεργολαβίας. Η εσωτερικοποίηση λοιπόν σύμφωνα με αυτήν
την αντίληψη με στόχο την εκμετάλλευση στοιχείων του ενεργητικού αποτελεί
αιτία  οικονομικής επέκτασης των πολυεθνικών
εταιριών μέσω ΑΞΕ και όχι κατ’ ανάγκη η ελαχιστοποίηση του κόστους εργασίας.
Αντίθετα προέχει συμφωνά με την θεωρία η αποκλειστική εκμετάλλευση στοιχείων
του ενεργητικού που δύναται να προσφέρουν οικονομικά κέρδη στην πολυεθνική
εταιρία λόγω κάποιου συγκριτικού πλεονεκτήματος.

Η ικανότητα των πολυεθνικών να διασπούν την
παραγωγική αλυσίδα σε μικρά κομμάτια στη συνέχεια  να την «σπέρνουν» σε  πολλές χώρες
και μετά να την ενσωματώνουν στο παγκόσμιο παραγωγικό σύστημα που έχουν
υφάνει, είναι ένα από τα  σύμβολα της
παγκοσμιοποίησης. Αυτή η αύξηση της καθετοποίησης της παραγωγικής διαδικασίας
μέσα στα πλαίσια της εταιρικής ολοκλήρωσης
αλλά και η ταυτόχρονη διασπορά της παραγωγικής αλυσίδας μπορεί να
μετρηθεί με την αύξηση του εμπορίου και των άμεσων ξένων επενδύσεων.(ΑΞΕ). Παρότι
ορισμένοι  μπορούν  να θεωρούν ότι το διεθνές εμπόριο και οι ΑΞΕ
είναι υποκατάστατα , σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα οι ΑΞΕ και το διεθνές
εμπόριο είναι συμπληρωματικά μεγέθη . Μάλιστα σύμφωνα με τα υπάρχοντα
στοιχεία  , οι ΑΞΕ πολλές φορές  προκαλούν αύξηση των  εισαγωγών
και των εξαγωγών σε μία χώρα

 Οι
οικονομολόγοι έχουν υπερτονίσει την σχέση των άμεσων ξένων επενδύσεων με την
οικονομική ανάπτυξη – με δύο τρόπους-
τον ρόλο που διαδραματίζουν στις αναπτυσσόμενες χώρες για την ανάπτυξη
της παραγωγικής διαδικασίας αλλά και  την
ιδιαιτερότητα τους, την σημασία τους για την ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου.

 Διαφορετική εικόνα αποκτούμε εάν εστιάσουμε
την προσοχή μας  στην αλλαγή των δομών
του διεθνούς εμπορίου τα τελευταία 20 χρόνια, ιδιαίτερα στην αύξηση του
μεριδίου των ενδιάμεσων αγαθών στο διεθνές εμπόριο που είναι αποτέλεσμα των
ΑΞΕ  ή λόγω των συμβάσεων υπεργολαβίας με
ξένες συνεργαζόμενες εταιρίες ,παρά στην αύξηση του ενδοεπιχειρησιακού διεθνούς
εμπορίου .  .

 Έχοντας αυξηθεί με πολύ μεγαλύτερους
ρυθμούς το διεθνές  εμπόριο στα ενδιάμεσα
προϊόντα σε σχέση με τα τελικά προϊόντα, το εμπόριο στα ενδιάμεσα προϊόντα
είναι η εκδήλωση της ή καλύτερα ο ορισμός αυτού που αποκαλούμε παγκοσμιοποίηση
της παραγωγικής διαδικασίας ή ότι με διάφορους τρόπους αποκλήθηκε
εξωτερικοποίηση της παραγωγής ή διεθνής από-ολοκλήρωση (disintegration) της παραγωγής[19]
ή σπάσιμο της παραγωγικής αλυσίδας[20] .    

. Αυτή η αυξανομένη τάση της εξωτερικοποίησης
τμημάτων της παραγωγικής διαδικασίας , υπαγορεύτηκε από την μείωση του
κόστους που απέφερε στις μεγάλες πολυεθνικές εταιρίες. Η ασυμμετρία των
αγορών μεταξύ των πολυεθνικών εταιριών που έχουν την ανάγκη εισροών ενδιάμεσων
προϊόντων και των εταιριών που παράγουν αυτές τις ενδιάμεσες παραγωγικές
εισροές, δημιούργησε τις συνθήκες για μεγαλύτερες οικονομικές αποδόσεις από την
εξωτερικοποίηση κομματιών  της
παραγωγικής διαδικασίας παρά από την εσωτερικοποίηση της. Τα στοιχεία για
την οικονομική κερδοφορία των ΑΞΕ, καταδεικνύουν ότι επιτυγχάνεται μικρότερη
οικονομία στο κόστος παραγωγής και μικρότερη κερδοφορία στις περιπτώσεις
εσωτερικοποίησης της παραγωγής ,σε σχέση με την εκχώρηση αυτών των παραγωγικών
δραστηριοτήτων σε εξωτερικές επιχειρηματικές μονάδες  

Υπάρχουν περιορισμένα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία
για το ποσοστό απόδοσης των στοιχείων του ενεργητικού σε σχέση με την μορφή που
λαμβάνουν οι ΑΞΕ.

 Συνεπώς δεν
είναι δυνατόν να εξαχθεί  ασφαλή
συμπέρασμα για το αν η απόδοση των καθετοποιημένων μορφών ΑΞΕ έχει αυξηθεί
απόλυτα ή σχετικά σε σχέση με την απόδοση των οριζόντιων μορφών  ΑΞΕ διαχρονικά. Ωστόσο υπάρχουν στοιχεία για
το πώς συσχετίζονται η ανάπτυξη της εξωτερικοποίησης της παραγωγικής
δραστηριότητας και τα κέρδη  των
επενδυόμενων κεφαλαίων κατά τομέα παραγωγικής δραστηριότητας.. Τα τελευταία
χρόνια ανακαλύφθηκε μία αλλαγή στη σχέση μεταξύ ανάπτυξης των κερδών και
εξωτερικοποίησης . Πιο συγκεκριμένα η σχέση μεταξύ εξωτερικοποίησης και
ανάπτυξης των κερδών ήταν στατιστικά ασήμαντη κατά την διάρκεια των ετών 1975 –
1985 , ενώ  την περίοδο 1985- 1995 είχαν
μία σημαντικά θετική στατιστική συσχέτιση . Η ένδειξη αυτή ίσως να σημαίνει
ότι πλέον για κάποιους τομείς παραγωγικής δραστηριότητας να συμφέρει τις
εταιρίες περισσότερο να επιλέγουν να προμηθεύονται ορισμένες παραγωγικές
εισροές από την αγορά και όχι να τις εντάσσουν στις εσωτερικές παραγωγικές
δραστηριότητες τους με την μορφή της επέκτασης και σε άλλες βαθμίδες της
παραγωγικής αλυσίδας επενδύοντας με την μορφή των ΑΞΕ.

Όλες οι μελέτες υποστηρίζουν το ίδιο γενικό
συμπέρασμα :Αυτή η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης της παραγωγής είναι
ιδιαίτερα έντονη την τελευταία δεκαετία και βρίσκεται σε ιδιαιτέρα υψηλά
επίπεδα στο κομμάτι της βιομηχανικής παραγωγής. Όλες οι έρευνες έδειξαν ότι το
εμπόριο στα ενδιάμεσα ημικατεργασμένα βιομηχανικά προϊόντα αυξήθηκε με πολύ
μεγαλύτερους ρυθμούς σε σχέση με το εμπόριο στα τελικά προϊόντα .
Χαρακτηριστικά, ορίζεται[21]
η κάθετη εξειδίκευση ως το ποσοστό των εισαγωγών οι οποίες ενσωματώνονται στην
παραγωγική διαδικασία προϊόντων που επανεξάγονται Η συγκεκριμένη μελέτη δείχνει
κατά μέσο όρο αύξηση 20% στις
επανεξαγωγές τελικών προϊόντων  που έχουν
ενσωματώσει ενδιάμεσα εισαγόμενα προϊόντα
στις χώρες του ΟΟΣΑ μεταξύ 1960 και 1990.

Αν και τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία
επιτρέπουν ακριβή καταμέτρηση μόνο σε περιορισμένους βιομηχανικούς τομείς
ωστόσο η διάχυση σε παγκόσμιο επίπεδο της παραγωγικής δραστηριότητας  επισυμβαίνει σε ευρύτατο φάσμα τομέων
παραγωγικής δραστηριότητος , όπως της κλωστοϋφαντουργίας, βιομηχανικών καταναλωτικών
προϊόντων, προϊόντων μικροηλεκτρονικής, συγκοινωνιακού και βιομηχανικού
εξοπλισμού, καταναλωτικά προϊόντα βιοτεχνιών όπως παιχνίδια, και υπηρεσίες
πωλήσεων και χρηματοοικονομικής.[22].

Το αντίθετο
της διασποράς της παραγωγικής διαδικασίας ονομάζεται τοπική συσσωμάτωση πολλών
επιχειρηματικών μονάδων και  εμφανίζεται
ως αποτέλεσμα των οικονομιών κλίμακας και του υψηλού μεταφορικού κόστους σε
περιπτώσεις που είναι προτιμότερος ο εμπορικός διακανονισμός για την γεωγραφική
επέκταση μίας εταιρίας.. Έτσι  η
καθετοποιημένη, κατά χώρα και κομμάτι της παραγωγικής διαδικασίας εξειδίκευση,
είναι αρκετά ευαίσθητη απέναντι στο μεταφορικό κόστος. Αυτό σημαίνει ότι το
εμπόριο και η καθετοποιημένη εξειδίκευση της παραγωγικής διαδικασίας
αναπτύσσεται κυρίως μεταξύ ομάδων χωρών που έχουν καλή συγκοινωνιακή
διασύνδεση. Η διασπορά του δικτύου παραγωγής είναι περισσότερο πιθανή όταν τα
μεταφορικά κόστη είναι χαμηλά, ενώ η συσσωμάτωση πολλών κομματιών της
παραγωγικής διαδικασίας σε ένα γεωγραφικό χώρο είναι περισσότερο πιθανή όταν το
κόστος μεταφοράς είναι υψηλό [23],

Το ποσοστό του ενδοεπιχειρησιακού εμπορίου στο
διεθνές εμπόριο έχει παραμείνει σχετικά σταθερό τα τελευταία 25 χρόνια,
αυξανόμενο κατά το ίδιο ποσοστό και με τους ίδιους ρυθμούς όπως και ο συνολικός
όγκος του διεθνούς εμπορίου. Για παράδειγμα, ενώ το ποσοστό του
ενδοεπιχειρησιακού διεθνούς εμπορίου στης Η.Π.Α είναι σχετικά υψηλό, έχει
παραμείνει αξιοσημείωτα σταθερό για πάνω από 20 χρόνια., περίπου στο 35% για
τις εξαγωγές και στο 42% για τις εισαγωγές το διάστημα 1977-1998[24].   Στην πραγματικότητα το ενδοεπιχειρησιακό
διεθνές εμπόριο, αποτελούσε μικρότερο ποσοστό, των εισαγωγών και εξαγωγών των
Η.Π.Α. το 1998 σε σχέση με το 1984, αντίστοιχη εικόνα παρουσιάζεται από τα
διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία για το ενδοεπιχειρησιακό εμπόριο της Ιαπωνίας και
της Σουηδίας., των μοναδικών χωρών για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα στατιστικά
στοιχεία για το ενδοεπιχειρησιακό διεθνές εμπόριο[25].

Το υψηλό αλλά σταθερό ποσοστό ενδοεπιχειρησιακού
εμπορίου στις Η.ΠΑ.. την Ιαπωνία και την Σουηδία καταδεικνύει ότι παρά την εκρηκτική
αύξηση της διεθνούς δραστηριότητας των πολυεθνικών επιχειρήσεων, αυτές τείνουν τα τελευταία κυρίως χρόνια να
εξωτερικοποιούν μέρος της παραγωγικής τους διαδικασίας, παραδίδοντας κομμάτι
της παραγωγικής  αλυσίδας σε εξωτερικές
συνεργαζόμενες με αυτές εταιρίες, παρά να επεκτείνουν την δική τους
ενδοεπιχειρησιακή παραγωγική δυναμικότητα στο εξωτερικό. Με αλλά λόγια με
το ποσοστό του διεθνούς  εμπορίου
ενδιαμέσων προϊόντων να παρουσιάζει αυξητική τάση ενώ ταυτόχρονα το ποσοστό του
ενδοεπιχειρησιακού εμπορίου να παραμένει σχετικά σταθερό, οδηγούμεθα στο
συμπέρασμα ότι η αύξηση του διεθνούς εμπορίου ενδιαμέσων προϊόντων πρέπει να
είναι αποτέλεσμα της αύξησης των διεθνών εμπορικών συναλλαγών με εξωτερικές
συνεργαζόμενες επιχειρήσεις. Δηλαδή της αύξησης της εξωτερικοποίησης μέρους της
παραγωγικής διαδικασίας εκτός των ορίων των πολυεθνικών επιχειρήσεων. Αυτό
σημαίνει ότι υπάρχουν και άλλοι λόγοι
για τους οποίους οι οικονομετρικές μελέτες δείχνουν ότι δεν υπάρχει σημαντική
στατιστική συσχέτιση μεταξύ κόστους παραγωγής και διακίνησης των παγκόσμιων
κεφαλαίων με την μορφή των ΑΞΕ. Τα τελευταία χρόνια οι εξωτερικά συνεργαζόμενες
επιχειρήσεις  και οι συμβάσεις
υπεργολαβιών που υπογράφονται με αυτές, αποτελούν ένα υποκατάστατο των ΑΞΕ που
γίνονται με στόχο την αναζήτηση μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας στην αξιοποίηση
των κεφαλαίων. Άρα σε ανταγωνιστικούς τομείς χαμηλού σταδίου της παραγωγικής
διαδικασίας προτιμάται η εξωτερικοποίηση της παραγωγής, σε τοπικές επιχειρήσεις
με αποτέλεσμα να μειώνεται η σημαντικότητα του κόστους εργασίας για την
προσέλκυση ξένων επενδύσεων( Ίσως όμως να αυξάνεται η σημασία του για την
ανάπτυξη της εγχώριας επενδυτικής δραστηριότητας).

Η διεθνοποίηση της παραγωγής και η ιδιαιτέρα η
εμφάνιση  καθετοποιημένων μορφών ξένων
επενδύσεων έχουν καταστήσει την χωροθέτηση των παραγωγικών μονάδων περισσότερο
ευαίσθητη απέναντι στο κόστος εργασίας.

Σύμφωνα με τονKrugman[26]:
« Συχνά λέγεται ότι τα τελευταία χρόνια το κόστος εργασίας είναι μικρότερο
ποσοστό του συνολικού κόστους παραγωγής και άρα το χαμηλό κόστος εργασίας
διαδραματίζει μικρότερο ρόλο στην επιλογή του τόπου εγκατάστασης. Αλλά όταν οι
επιχειρηματίες ισχυρίζονται αυτό, δεν εννοούν ότι το κόστος εργασίας έχει
μειώσει την ποσοστιαία συμμετοχή του στη συνολική παραγόμενη αξία των προϊόντων
, αντιθέτως η κατανομή της προστιθέμενης αξίας μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας
έχει παραμείνει εντυπωσιακά σταθερή μέσα στην διάρκεια του χρόνου. Αυτό που
εννοούν είναι ότι λόγω της αυξανόμενης τάσης να διασπάται σε πολλά κομμάτια η
παραγωγική αλυσίδα, η προστιθέμενη αξία από τις μεμονωμένες (ένα κομμάτι της
παραγωγικής αλυσίδας)  βιομηχανικές
δραστηριότητες που παράγουν τις ενδιάμεσες παραγωγικές εισροές είναι ένα μικρό
ποσοστό της συνολικής αξίας του τελικού προϊόντος και κατά συνέπεια το
αντίστοιχο ποσοστό της προστιθέμενης αξίας του κόστους εργασίας της κάθε
μεμονωμένης ενδιάμεσης παραγωγικής εισροής αποτελεί μικρό ποσοστό του
παραγωγικού κόστους. Αλλά αυτή η τάση της διάσπασης της παραγωγικής αλυσίδας σε
μικρά κομμάτια μέσω των καθετοποιημένων ΑΞΕ δημιουργεί ευνοϊκές προϋποθέσεις
για τον γεωγραφικό αναπροσανατολισμό των παραγωγικών μονάδων με βάση το χαμηλό
εργατικό κόστος».

Σε ένα
τέτοιο οικονομικό περιβάλλον το ύψος των μισθών, το μισθολογικό κόστος εργασίας
αλλά και το μη μισθολογικό κόστος εργασίας, οι συνθήκες εργασίας και αλλά και η
εργατική νομοθεσία και τα επίπεδα προστασίας της, αποτελούν μορφή ανταγωνισμού
μεταξύ επιχειρήσεων και χωρών.

 Μία
λεπτομερής αναλυτική έρευνα που διεξήχθη για το εάν τέτοιου τύπου προνόμια που
παραχωρήθηκαν στις ΑΞΕ επέδρασαν ουσιαστικά στην επιλογή της εταιρίας INTEL να εγκαταστήσει στην Κόστα Ρίκα μονάδα παραγωγής
ηλεκτρονικών επεξεργαστών έδειξε ότι
τέτοιου τύπου ευνοϊκά μέτρα (όπως μείωση φορολογικών συντελεστών καταλυτικά
στην επιλογή της συγκεκριμένης περιοχής για την εγκατάσταση κερδοφορίας, μείωση
του κόστους εργασίας μέσα από την ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων, μείωση
των προτύπων περιβαλλοντικής προστασίας κ.τ.λ.) δεν επέδρασαν της παραγωγικής
μονάδας των επεξεργαστών αλλά άλλοι παράγοντες. Επιπλέον η ερευνά κατέδειξε
ότι και χωρίς την λήψη τέτοιου τύπου
ευνοϊκών μέτρων η χώρα θα είχε προελκύσει την συγκεκριμένη επένδυση. Ωστόσο τα
μέτρα αυτά σίγουρα μείωσαν τα οφέλη της χώρας υποδοχής από αυτήν την ΑΞΕ.[28]
Εκτός αυτού η έρευνα για την Κόστα Ρίκα έδειξε ότι οι ΑΞΕ που πραγματοποιήθηκαν
στην Ζ.Π.Π.Ε. δεν ήταν των κατάλληλων
παραγωγικών δραστηριοτήτων προκειμένου να διασυνδεθούν με κατώτερες βαθμίδες
της παραγωγικής αλυσίδας

Σύμφωνα με τον
Rodrik: « Δεν
υπάρχει τίποτα ισχυρότερο το οποίο να ενισχύει το εξωτερικό εμπόριο και να
προσελκύει τις ΑΞΕ από την ισχυρή εσωτερική οικονομική ανάπτυξη. Οι ξένοι
επενδυτές πολύ λίγο ενδιαφέρονται για το αν
η Μποτσουάνα  έχει μεγάλο δημόσιο
τομέα  ενώ καθόλου δεν τους αφορά και δεν
τους επηρεάζει για το αν θα επιλέξουν να επενδύσουν ο τύπος του Κομμουνιστικού
καθεστώτος της Κίνας. Πολιτικές που έχουν επιτύχει  ισχυρή εσωτερική οικονομική ανάπτυξη και
κερδοφορία είναι επίσης ισχυρό  κίνητρο
προσέλκυσης επενδύσεων και καθιστούν την χώρα διεθνώς ανταγωνιστική»[29].    

Η μείωση των εργασιακών προτύπων προστασίας της
εργασίας, για παράδειγμα, είναι ένα ζήτημα που απασχολεί συνεχώς τις
αναπτυσσόμενες χώρες, μερικές από τις οποίες μάλιστα προσβλέπουν στο να
διατηρήσουν τα εργασιακά πρότυπα προστασίας σε χαμηλά επίπεδα, προκειμένου να
καταφέρουν να καταστούν ανταγωνιστικές.. Ενώ το πρότυπο ανάπτυξης με χαμηλό
κόστος εργασίας και χαμηλή παραγωγικότητα είναι μία παγίδα υπανάπτυξης,
οικονομικής υποβάθμισης και συνεχούς ανατροφοδότησης της φτώχειας και παραγωγής
προϊόντων χαμηλής προστιθέμενης αξίας που δεν ενισχύουν την τοπική παραγωγική
ανάπτυξη,  από την άλλη μπορεί να
αποτελέσει μία βραχυπρόθεσμη λύση για την αντιμετώπιση της υψηλής ανεργίας και
της αποτυχίας στην εξαγωγή προϊόντων και την προσβασιμότητα στην διεθνή
αγορά.

Monthlyreview 08.02.2007